Samfylkingin og fjármálastöðugleiki á evrusvæðinu

Breskir bankar flýja evru-svæðið

Verðtryggingin ólögleg svikamylla?

Eftirfarandi færsla byggir á greiðsluseðli fyrir gjalddaga á verðtryggðu láni.  Í færslunni er útskýrt hvernig lánveitandi þríverðbætir lánið á hverjum gjalddaga.  Í fyrsta lagi er höfuðstóllin verðbættur, í annan stað er greiðsla af höfuðstól verðbætt og í þriðja lagi eru vextir verðbættir.  Í framhaldi er gerður samanburður á heildarendurgreiðslu verðtryggðs láns annars vegar og óverðtryggðs láns hins vegar.  Í restina er þeirri spurningu velt upp hvort sú aðferðafræði sem fjármálafyrirtæki viðhafi við innheimtu verðtryggðra lána standist lög.

Forsendur

Lántökudagur	6.11.2003
Lánsfjárhæð	1.400.000
Lánstími	30 ár
Vextir	5,60%
Grunnvísitala	229
Gjaldagi (12 á ári)	1.1.2007

1. Verðbætur á höfuðstól lánsins 

Eftirstöðvar á síðasta gjalddaga	719.354
Breyting á vísitölu neysluverðs milli gjalddaga	266,1
	266,2
Breyting í %	0,04%
Verðbætur á eftirstöðvar	270
(skýring: 719.354 x 0,04% = 270)

Fyrst er höfuðstóll lánsins verðbættur.  Það er gert með því að reikna út breytingar á vísitölu milli mánaða og breyta svo höfuðstól lánsins í samræmi við þá hlutfallstölu.  Þessi hlutfallstala stýrir öllum áreiknuðm verðbótum á höfuðstól og vexti lánsins í hverjum mánuði, 12 sinnum á ári.  Vegna gjalddaga í janúar 2007 hækkar vísitalan um 0,04% milli mánaða.  Verðbætur á eftirstöðvar eru því 0,04% x 719.354 kr. = 270 kr.

2. Verðbætur á greiðslu af höfuðstóli lánsins

Greiðsla af höfuðstól án verðbóta	826
Verðbætur á greiðslu af höfuðstól	134
Greiðsla af höfuðstól með verðbótum	960
Eftirstöðvar eftir greiðslu með verðbótum	718.664
(skýring: 719.354 + 270 - 960 = 718.664)

Þá er greiðsla af höfuðstól verðbætt.  Eins og sjá má í töflunni er greiðsla af höfuðstól án verðbóta í janúar 826 kr.  Verðbætur á greiðslu af höfuðstól eru 134 kr. 

Greiðsla með verðbótum er 960 kr.  Formúlan fyrir eftirstöðvar höfuðstóls er þessi:  Eftirstöðvar á síðasta gjalddaga + verðbætur á eftirstöðvar - greiðsla af höfuðstól með verðbótum.  Fyrir janúar 2007 væri þetta því svona í krónum: 719.354 + 270 - 960 = 718.664. 

3. Verðbætur á vexti

Vextir með verðbótum	3.358
Til greiðslu á gjalddaga
Greiðsla af höfuðstól með verðbótum	960
Seðilgjald	300
Til greiðslu á gjalddaga	4.618

Auk verðbóta á höfuðstól og verðbóta á greiðslu af höfuðstól eru reiknaðar verðbætur á vexti.  Samkvæmt greiðsluseðlinum eru vextir með verðbótum 3.358 kr.  Sú upphæð auk greiðslu af höfuðstól með verðbótum og seðilgjalds mynda stofn til greiðslu á gjalddaga.  Það sem ekki er greitt strax vegna þessa gjalddaga færist á höfuðstól.

Margfeldisáhrif verðbóta á höfuðstól
Fyrir greiðsluna í janúar 2007 var höfuðstóll lánsins 719.254 kr.  Greiðslan á gjalddaga var 4.618 kr.  Eftirstöðvar eftir greiðslu voru 718.664.  Staða lánsins lækkar því um 590 kr. milli mánaða.  Slíkt er reyndar fáheyrt þegar um verðtryggð lán er að ræða og skýrist af þeirri staðreynd að nánast engin verðbólga var milli mánaða, eða 0,04%. 

Öðru máli hefði gegnt ef við hefðum litið á gjalddaga þegar verðbólga er meiri, sem hún er nú vanalega, t.d. í október 2007 þegar VNV hækkaði um 1,3% milli mánaða, þá voru samtals greiddar 4.788 kr. af láninu (takið eftir að greiðsla á gjalddaga hefur hækkað um 3,7% á 10 mánuðum) en höfuðstóllinn hækkaði engu að síður um 8.572 kr., eða úr 729.249 kr. í 737.821 kr. eftir greiðslu á gjalddaga.  Verðbætur á eftirstöðvar voru 9.613 kr.  Þarna höfum við gott dæmi um hvernig sjálkrafa verður til nýtt lán fyrir hluta af vöxtunum sem til falla (verðbætur eru vextir), lán sem sjálfkrafa færist á höfuðstólinn sem er svo verðbættur aftur og aftur um hver mánaðarmót.  

Af þessu fæst ekki annað ráðið en að lánveitendur þríverðbæti verðtryggð lán.  Í ljósi þeirra margfeldisáhrifa sem slík vaxtavöxtun hefur í för með sér er ekki furða að menn veigri sér við því að taka slík lán.  Hafa ber í huga að dæmið sem ég tek hér miðaðst við nánast enga breytingu á VNV milli mánaða og að höfuðstóll lánsins er undir milljón.  Í þeim aðstæðum þar sem lánsfjárhæðin er hærri og verðbólga meiri erum við ekki að tala um breytingar á höfuðstól milli mánaða í þúsundköllum heldur jafnvel hundraðþúsundköllum eins og margir lántakendur eflaust kannast við.

Samanburður á verðtryggðu og óverðtryggðu láni
Til að útskýra betur virkni margfeldisáhrifanna er gott að bera saman verðtryggt og óverðtryggt lán.  Einn helsti munurinn á óverðtryggðu láni og verðtryggðu láni er að þegar um óverðtryggt lán er að ræða eru allir vextir borgaðir jafnóðum en ekki að hluta til færðir mánaðarlega á höfuðstól lánsins.  Þannig hefur verið reiknað út, eins og sjá má í eftirfarandi töflu, að munur á heildarendurgreiðslu getur hlaupið á tugum milljóna þegar um 10 milljón króna lán til 30 ára er að ræða:

Verðtryggt lán
Lánsfjárhæð	10.000.000
Vextir	5%
Verðbólga	7%
Fyrsta greiðsla	54.581
Síðasta greiðsla	409.238
Heildarendurgreiðsla	63.347.906
Óverðtryggt lán
Lánsfjárhæð	10.000.000
Vextir	12%
Verðbólga	hefur ekki áhrif
Fyrsta greiðsla	103.456
Síðasta greiðsla	103.456
Heildarendurgreiðsla	32.244.307

Af þessu er ljóst að 12% óverðtryggðir vextir jafngilda ekki 5% óverðtryggðum vöxtum + 7% verðbólgu.  Margfeldisáhrif verðbóta á höfuðstól koma í veg fyrir það.  Í þessu sambandi hefur einnig verið reiknað út að til að (ónúvirt) heildareindurgreiðsla óverðtryggðst 10 milljón króna láns verði jafnhá því verðtryggða, eða rúmar 63 milljón krónur þurfi að miða við 21% óverðtryggða vexti.   

Er þetta löglegt?
Í dag þegar eitt ár og einn dagur er liðinn frá því hæstiréttur úrskurðaði um ólögmæti gengistryggingar er vel við hæfi að velta því upp hvort innheimta verðtryggðra lána hvíli á traustum lagalegum stoðum.  Ég vænti þess að dómstólar muni koma til með að skera úr um það áður en langt er um liðið.  Nýlega las ég texta eftir lögfræðing sem segir að svo sé ekki.  Lagaheimild skorti fyrir því að höfustóll sé verðbættur eins og ég útksýri hér að ofan (liður 1).  Hins vegar sé heimilt að verðbæta greiðslur af höfuðstól og vexti (liður 1 & 2).

---

,,Í kolli mínum geymi ég gullið, sem gríp ég höndum tveim, svo fæ ég vexti, og vaxtavexti, og vexti líka af þeim." -Sigurður Hreiðar 

	„Allt netinu að kenna"
Ábyrgðarmaður færslu Tenging við þessa frétt hefur verið rofin vegna kvartana.

Mosfellsbær rekinn með tapi þrjú ár í röð og safnar skuldum - tillaga að mótvægisaðgerð

Sjálfstæðisflokkurinn hefur verið við völd í Mosfellsbæ frá árinu 2002.  Á kjörtímabilinu 2002 - 2006 var flokkurinn með fjóra menn af sjö í bæjarstjórn.  Á kjörtímabilinu 2006 - 2010 voru sjálfstæðismenn þrír í bæjarstjórn og mynduðu meirihluta með fulltrúa VG.  Í síðustu kosningum fékk flokkurinn aftur hreinan meirihluta, fjóra fulltrúa kjörna sem mynda nú aukinn meirihluta með fullrúa VG.  Flokkurinn hefur því ráðið lögum og lofum í bænum hart nær áratug.

Þegar upplýsingar um fjármál bæjarins eru teknar til skoðunar á þessu tímabili birtist okkur saga af sveitarfélagi sem reisti sér hurðarás um öxl í hinu svokallaða góðæri.  Tíðaranda þar sem nýfrjáls hugmyndafræði Sjálfstæðisflokksins náði flugi samkvæmt reikningum sveitarfélagins fyrir árin 2004 - 2007.  Þá var mikill hagnaður af rekstinum og viðsnúningur frá taprekstri áranna 2002 og 2003.  Hins vegar kom á daginn haustið 2008 að flugferðin sem flokkurinn og hugmyndafræðilegir meðreiðarsveinar hans stýrðu var feigðarflan að hætti Íkarusar.  Brotlendingin eftir því.  Harkaleg og efnahagskerfi heillar þjóðar rústir einar. 

Ársreikningur Mosfellsbæjar fyrir árið 2010 hefur verið samþykktur og markar hann ákveðin vatnaskil.  Svo virðist sem reksturinn stefni í óefni.  Í fyrsta sinn, síðan að minnsta kosti 2002, dragast tekjur saman frá fyrra ári á meðan gjöld aukast.  Þá er útlit fyrir að skuldastaðan sé komin úr böndunum.  Því á meðan skuldir per íbúa aukast frá fyrra ári minnka eignir per íbúa samhliða eins og sést á eftirfarandi töflu sem byggir á ársreikningum bæjarins fyrir síðast liðin þrjú ár:

	2008	2009	2010
Tekjur	4.650.228.008	4.654.579.214	4.507.640.000
Gjöld	4.114.772.752	4.287.533.718	4.301.627.000
Rekstrarniðustaða	535.455.256	367.045.496	206.013.000
fyrir fjármagnsliði
Fjármagnsliðir	-694.343.803	-652.295.627	-414.749.000
sem hlutfall af tekjum	-14,93%	-14,01%	-9,20%
Rekstrarniðurstaða	-168.078.849	-266.656.638	-204.668.000
sem hlutfall af tekjum	-3,61%	-5,73%	-4,54%
Eignir	8.614.773.471	11.261.561.223	11.627.229.000
Skuldir	5.917.938.144	7.459.651.491	8.074.988.000
sem hlutfall af tekjum	127%	160%	179%
Fjöldi íbúa	8.192	8.403	8.553
Skuldir á mann	722.405	887.737	944.112
Eignir á mann	1.051.608	1.340.183	1.359.433

 

Eins og sjá má hefur Mosfellsbær verið rekinn með tapi þrjú ár í röð.  Uppsafnað tap síðustu þriggja ára er rúmar 639 milljónir króna.  Til að mæta því tapi hefur sveitarfélagið meðal annars ráðist í lántöku líkt og ráða má af vaxandi skuldastöðu sem er nú tæplega 8,1 milljarður.  Það samsvarar 322 25 milljón króna íbúðum eða 944 þúsund krónum á hvern Mosfelling.  Skuldir sem hlutfall af tekjum vaxa einnig hratt og mælast nú tæp 180%.  Í því sambandi hefur AGS  lagt til að lögfest verði 150% þak á skuldir sveitarfélaga, sem hlutfall af tekjum.

Ekki fæst séð að rétt verði úr kútnum nema til róttækra aðgerða komi.  Eins og nú háttar í okkar samfélagi er ekki verjandi að grípa til frekari gjaldskrárhækkanna eða aukins niðurskurðar.  Því ef marka má framkomu sveitarfélagsins gagvart sýnum minnstu bræðrum og systrum virðist ekki af nokkru að taka.  Því til stuðnings má nefna að í vetur hafnaði meirhlutinn beiðni velferðarráðherra um að viðmiðunarupphæð fjárhagsaðstoðar verði sambærileg og atvinnuleysisbætur, sem þá voru um 150 þúsund á mánuði.  Þess í stað var ákveðið að fjárhæðin hækkaði úr 125 þúsund krónum á mánuð í 129 þúsund.  Ekki veit ég hvernig manneskjur sem þurfa að reiða sig á fjárhagsaðstoð Mosfellsbæjar lifa af, en ég efast ekki um að Sjálfstæðismenn og Vinstri grænir í Mosfellsbæ geti útskýrt það.  Þetta er ekki síður umhugsunarvert í því samhengi að þegar nokkur sveitarfélög voru tekin til skoðunar í vetur kom í ljós að að þörfin fyrir fjárhagastöð jókst hlutfallslega mest í Mosfellsbæ. 

Til að vinna bug á þeirri erfiðu stöðu sem við blasir er lagt til að ráðist verði að rótum vandans, jafnvel í samvinnu við ríkið og önnur sveitarfélög.  Ofurskuldsetning er ekki staðbundinn við Mosfellsbæ, hún er landlæg.  Nauðsynlegt er að ná utan um heildarstöðu hins opinbera (ríki og sveitarfélög) og stofnanna á þess vegum.  Þar með talið allar eignir og skuldbindingar sem kunna að hafa verið færðar utan efnahagsreiknings.  Í framhaldi þarf að endursemja um höfuðstól og vexti skulda svo þær komist í niðurgreiðanlegt horf og afborganir ógni ekki velferð þjóðarinnar.  Framkvæmdin verði í höndum vinnuhóps á vegum ríkis- og sveitarfélaga.  Hér gæti Mosfellsbær tekið frumkvæði og freistað þess að stofna til samstarfs við þar til bæra aðila um verkefnið.  Verði ekki af samvinnunni ráðist Mosfellsbær í verkið á eigin forsendum.

Í ljósi þess að samkvæmt efnahagsáætlun AGS og stjórnvalda er ekki útlit fyrir að Ísland muni uppfylla Maastricht-skilyrðin fyrr en í fyrsta lagi 2019 vegna of mikilla opinberra skulda, hljóta þeir sem hlynntir eru upptöku evru með aðild að ESB að vera sérstklega áhugasamir um ofangreinda tillögu.  En eins og margir vita þá er uppfylling Maastricht-skilyrðanna forsenda evru-upptöku.  Og fari svo að þjóðin ákveði að ganga ekki í Evrópusambandið verður alltént búið að vinna markvisst gegn skuldakreppunni þegar þar að kemur.

Afnám verðtryggingar og Maastricht-skilyrðin

Þann 16. júlí 2009 samþykkti Alþingi þingsályktunartillögu um aðildarumsókn Íslands að ESB.  33 þingmenn sögðu já, 28 sögðu nei.  2 þingmenn, þær Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, þáverandi varaformaður Sjálfstæðisflokksins, og Guðfriður Lilja Grétarsdóttir, þáverandi þingflokksformaður VG greiddu ekki atkvæði.  Tillaga Bjarna Benediktssonar og Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur  um  svokallaða tvöfalda þjóðaratkvæðagreiðslu, það er þjóðaratkvæðagreiðslu um það hvort sækja eigi um aðild að ESB var felld með 32 atkvæðum gegn 30.

Þann 13. júlí 2009 skrifaði ég bloggfærlsu undir heitinu „Ráðgefandi löggjafarvald".  Í henni segir: 

„Nokkuð hefur borið á umræðu um hugsanlega aðild Íslands að ESB.  Ég hef ekki tekið afstöðu til þess hvort ég telji hagsmunum Íslands betur borgið utan eða innan sambandsins.  Til þess veit ég einfaldlega of lítið um hvað felst í aðild enda hef ég engan samning séð.  Ég hef um nokkurt skeið verið verið fylgjandi þeirri hugmynd að fá úr því skorið hvers kyns samningur kann að bjóðast.  Ef formleg aðildarumsókn er nauðsynleg í því samhengi þarf einfaldlega að sækja um, semja og leggja svo afraksturinn í þjóðaratkvæðagreiðslu eftir faglega og upplýsta umræðu.  En málið er ekki einfalt.

Eðli málsins samkvæmt er ég einnig hlynntur tvöfaldri þjóðaratkvæðagreiðslu.  Slík aðferðafræði gerir ráð fyrir lágmarkstillitsemi gagnvart þeim sem kunna að vera andvígir.  Ég tel að umboð framkæmdavaldsins til aðildarviðræðna verði að vera skýrt og óskorað.  Annað væri ólýðræðislegt og síður líklegt til árangurs eins og nú árar í okkar sundraða samfélagi.  Það má ekki gleyma því að horfa á málið í því samhengi sem sitjandi ríkissstjórn komst til valda.  Ég er alls ekki sammála því að síðustu kosningar hafi snúist um ESB.  Þær snérust um allt, allt annað.

Ég hef verið ófeiminn síðustu daga við að láta í ljós þá skoðun mína að ef aðgöngumiðinn að ESB er samþykkt Icesave samningsins í núverandi mynd og óbreytt samstarf við AGS tel ég að ESB megi bíða áfram eftir umsókn Íslands.  Umsókn okkar þarf að vera lögð fram á okkar forsendum þegar við höfum um eitthvað að semja.  Við megum ekki bara taka hverju því sem að okkur er rétt.  Að þessu sögðu mælist ég til þess að þessi tvö mál verði leidd til lykta áður en ESB málið verður lagt í dóm þjóðarinnar.

Það sem stendur upp úr varðandi ESB málið og Icesave er hversu lítil virðing er borin fyrir Stjórnarskránni en 48. grein hennar hljóðar svo: ,,Alþingismenn eru eingöngu bundnir við sannfæringu sína og eigi við neinar reglur frá kjósendum sínum".  Fregnir af kúgun þingmanna til hlýðni við flokk sinn í sambandi við þessi mál vekja eðlilega upp áleitnar spurningar er varða stöðu þjóðríkisins og þroskastig þess lýðræðis sem menn telja sig vera að iðka."

Í dag, tæpum 2 árum síðar, hugsa ég að afstaða mín til aðildar Íslands að ESB sé í grófum dráttum sú sama.  Vegna þess að ég er almennt hlynntur lýðræðislegri afgreiðslu mála ætti ég erfitt með að taka ekki undir þá tillögu að þjóðaratkvæðagreiðsla færi fram um hvort halda skuli viðræðuferlinu áfram eða að umsóknin verði dregin til baka.  Á hinn bóginn er margt sem bendir til þess að farsælast sé, úr því sem komið er, að klára viðræðuferlið og kjósa svo um niðurstöðuna eins fljótt og auðið er.  Mikilvægt er að fá niðurstöðu í þetta mikla ágreiningsmál.  Minnugur um að í samskiptum við stórveldi er ekkert til sem heitir vinátta, bara hagsmunir, eins og Matthías Jóhannessen sagði í Draumalandinu, hlýtur ískalt hagsmunamat að ráða för í því sambandi.

Að trúa á verðtryggingu?
Eitt af því sem stuðningsmenn umsóknar Íslands að ESB hafa tilgreint er að með aðild að ESB geti Ísland tekið upp evru og þannig losnað við verðtrygginguna.  Stundum, þegar þessi mál ber á góma, er engu öðru líkt en að um einhverskonar trúarbrögð sé að ræða.  Margir halda því fram að verðtryggingin sé óhjákvæmilegur fylgifiskur íslensku krónunnar því hún sé óstöðug og síverðbólgin.  Einnig að enginn myndi vilja lána peninga á Íslandi nema ef væri fyrir verðtrygginguna.  En það er akkúrat þarna sem hundurinn liggur grafinn.  Verðtryggingin er ekki óhjákvæmilegur fylgifiskur krónunnar nema menn gefi sér þá forsendu að fjármagnseigendur þurfi aldrei að horfast í augu við verðbólgu heldur velti áhættu af verðbólguþróun sífellt yfir á þann sem fær lánað sem er bæði óréttlátt og óskynsamlegt.  Heilbrigð skynsemi er að álykta að á meðan svo er búið um hnútana þurfi lánvetendur hvorki að hafa miklar áhyggjur af vandaðri útlánastarfsemi né samfélagslegri ábyrgð þegar kemur að sköpun skilyrða fyrir efnahagslegan stöðugleika og lága verðbólgu.  Á meðan allir hlutaðeigandi aðilar sameinast ekki um að leggja höfuðáherslu á að ná tökum á efnahagsstjórninni í stað þess að grípa aftur til þeirra skammtímalausna sem boðið var upp á í fortíðinni mun ekkert breytast.

Grunnur að þjóðarsátt
Ein leið sem nefnd hefur verið til skjalana til að jafna ábyrgð milli lánveitenda og lántakenda þegar kemur að áhættunni sem fylgir verðbólgu í lánastarfsemi er að lögfesta nafnvaxtaþak á óverðtryggð lán.  Ný verðtryggð útlán er hægt að banna með einu pennastriki.  Ef slíkt þak væri fyrir hendi þyrftu stjórnvöld og lánveitendur að sjá til þess að verðbólga ásamt umsömdum lánsvöxtum færu aldrei upp fyrir þakið til að tryggja ávöxtun lánveitandans.  Grunnur að þjóðarsátt; framtíðarsýn Hagsmunasamtaka heimilanna er dæmi um þessa hugsun.

Afnám verðtryggingar með upptöku evru og Maastricht-skilyrðin
Þó vissulega sé vel hægt að hætta að verðtryggja krónuna er sjálfsagt að taka þá umræðu sem snýr að afnámi hennar með upptöku nýs eða annars gjaldmiðils.  Vilhjálmur Þorsteinsson, fjárfestir og fulltrúi Samfylkingarinnar í verðtryggingarnefnd sem skilaði skýrslu sinni til efnahags- og viðskiptaráðherra þann 12. maí 2011, álítur að raunhæfasta og fljótlegasta leiðin til að stuðla að afnámi verðtryggingar sé að stefna að upptöku evru eftir inngöngu Íslands í Evrópusambandið.  Þetta má lesa í séráliti hans (bls. 19 - 21 í skýrslunni).  Í því kemur einnig fram að þegar Ísland hefði náð að uppfylla Maastricht-skilyrðin um verðbólgu, vaxtastig, fjárlagahalla og skuldir hins opinbera, en þó eftir a.m.k. tvö ár innan ERM II, gæti landið tekið upp evru.  Öllum íslenskum krónum yrði þá skipt beint í evrur í boði evrópska seðlabankans á því gengi sem ákveðið var við inngöngu.

Með upptöku evru eftir inngöngu í ESB breytast verðtryggð húsnæðislán ekki sjálfkrafa í óverðtryggð.  Gerðir samningar munu standa, nema gripið verði til sérstakra aðgerða til að breyta þeim.  Með upptöku evru yrði lánastofnunum hins vegar gert auðveldara að bjóða upp á óverðtryggð lán á hagstæðari kjörum. 

Maastricht-skilyrðin eru sett til að tryggja stöðugleika og draga úr hættu á að möguleg efnahagsleg áföll hafi ósamhverf áhrif í aðildarríkjum ESB.  Ríkin þurfa að uppfylla eftirfarandi:

• Verðbólga má ekki vera meira en 1,5% yfir meðaltali verðbólgu hjá þeim þremur ESB ríkjum með lægstu verðbólguna.
• Langtímavextir mega ekki vera meira en 2% hærri en að meðaltali í þeim þremur ríkjum þar sem verðlag er stöðugast.
• Halli á rekstri ríkissjóðs má ekki vera meiri en 3% af vergri landsframleiðslu.
• Heildarskuldir hins opinbera mega ekki vera yfir 60% af vergri landsframleiðslu.
• Aðili að gengissamstarfi Evrópu (Exchange Rate Mechanism, ERM II) í a.m.k. tvö ár án gengisfellingar og gengi gjaldmiðils innan ákveðinna vikmarka.

Til að fá upplýsingar um hvernig Ísland stendur gagnvart Maastrich-skilyrðunum lagði Margrét Tryggvadóttir, þingmaður Hreyfingarinnar, fram fyrirspurn til efnahags- og viðskiptaráðherra.  Ráðherra hefur nú svarað fyrirspurninni.  Ekki er hægt að segja annað en að svörin staðfesti áhyggjur þeirra sem hafa haldið því fram að Ísland uppfylli ekki Maastricht skilyrðin og muni ekki uppfylla þau í bráð, nema í besta falli að hluta til, því mikil óvissa er uppi um þá þætti sem skoðast gætu innan marka.  Til einföldunar útbjó ég eftirfarandi töflu:

Uppfyllir Ísland Maastricht-skilyrðin?
	2010	Hvenær	Forsendur
1. Verðbólga	Nei	2011	Spá framkvæmdastjórnar ESB
2. Langtímavextir	Já
3. Afkoma ríkissjóðs	Nei	2012	Skýrsla AGS frá 6. júní 2011
4. Opinberar skuldir	Nei	?	Ekki fyrir amk. 2017 skv. spá AGS
5. ERM II	Nei	?	2 ár í ERM II með viðunandi árangri

Varðandi verðbólguþáttinn kemur fram í svari ráðherra að framkvæmdastjórn ESB spáir 3% verðbólgu á Íslandi árið 2011.  Á sama tíma er því spáð að verðbólga verði 1,63% í þeim þremur ríkjum ESB þar sem hún er minnst.  Gangi þetta eftir næst skilyrðið með tilliti til ársins 2011.  Samkvæmt Hagstofu Íslands er 12 mánaða hækkun samræmdrar vísitölu neysluverðs 3,1% í apríl 2011.  Talan fer hækkandi milli mánaða enda hefur verðbólgan verið að aukast á ný upp á síðkastið.  Það bendir til þess að verðbólga á Íslandi kunni að verða meiri á árinu 2011 en spá framkvæmdstjórnar ESB gengur út frá.  Ísland muni þá ekki uppfylla verðbólguþátt Maastricht-skilyrðanna fyrir árið 2011 eins og fram kemur í svari ráðherra nema þróunin í þeim þremur ríkjum ESB þar sem verðbólgan er minnst verði okkur hagfelld í samanburði.

Þegar horft er til langtímavaxta segir í svari ráðherra að langtímavextir skuldabréfa ríkissjóðs (10 ára) hafi verið að meðaltali 6,5% árið 2010. Í þeim þremur ríkjum ESB þar sem verðbólga var lægst 2010 voru vextir að meðtali 7,35%.  Vextir á Íslandi hefðu því mátt vera 9,35% árið 2010 en voru nærri 3 prósentustigum lægri en svo.  Ef staðan væri tekin nú væri miðað við vexti í Tékklandi, Írlandi og Svíþjóð. Meðallangtímavextir í þeim þremur ríkjum eru 5,8%. Vaxtaviðmið Maastricht-skilyrða væri því 7,8%. Langtímavextir ríkissjóðs eru hins vegar nú um 7,3%.  Þetta er eini þáttur Maastricht-skilyrðanna sem Ísland uppfyllir eins og er.  Hafa ber í huga að íslenska hagerfið liggur í öndurnarvél gjaldeyrishafta með erlendar lánalínur í æð. 

Samkvæmt Maastricht-skilyrðunum skal halli af rekstri ríkissjóðs ekki vera meiri en 3% sem hlutfall af vergri landsframleiðslu í lok ársins á undan.  Ef svo er ekki þarf hlutfallið að hafa lækkað jafnt og þétt í átt að 3%.  Að sögn ráðherra stefna stjórnvöld að jákvæðum frumjöfnuði ríkissjóðs árið 2011 og að árið 2013 verði heildarafkoma ríkissjóðs jákvæð.  Halli af rekstri ríkissjóðs er talinn hafa verið 5,4% árið 2010, samkvæmt skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins frá 6. júní sl., en í þeirri tölu er stuðst við skilgreiningu AGS á skuldum hins opinbera.  Í skýrslunni er því spáð að hallinn verði 3,3% í lok árs 2011 og 0,5% í lok árs 2012, en að afkoma ríkissjóðs verði orðin jákvæð um 2,2% árið 2013.  Gangi spáin eftir verður skilyrðinu náð í lok árs 2012, eða fyrr sé tekið tillit til lækkunar hlutfallsins úr 13,5% í 3,3% frá lokum árs 2008 til loka árs 2011.  Það verður áhugavert að sjá hvernig stjórnvöldum tekst að halda þetta plan.  Ég er ekki bjartsýnn á að það takist án óásættanlegra fórna.    

Stóra fréttin í svari ráðherra kemur hinsvegar fram þegar litið er til þess þáttar sem snýr að opinberum skuldum Íslands. Því ef spá AGS um þróun opinberra skulda frá lokum árs 2010 til loka árs 2016 er notuð, eins og ráðherra miðar við, næst markmið um skuldir ríkissjóðs ekki á spátímanum.  Samkvæmt efnahagsáætlun stjórnvalda og AGS mun Ísland ekki uppfylla Maastricht-skilyrðin til að minnsta kosti 2017.  Að því gefnu er útilokað að Ísland taki upp evru í gegnum ESB aðild fyrr en í fyrsta lagi 2019 og þá aðeins að ef skuldastaða hins opinbera verður komin undir 60% af VLF.

Er stefna Samfylkingarinnar óraunhæf?
Í þessu sambandi er ekki úr vegi að rifja upp ummæli utanríkisráðherra í Silfri Egils þann 22. maí 2011.  Á vef Eyjunnar kemur fram að utanríkisráðherra hafi sagt í þættinum að Íslendingar gætu tekið upp evruna á innan við þremur árum frá því að þjóðin samþykkti samning um aðild að Evrópusambandinu.  Ég ætla því að endurtaka spurningu sem ég sló upp sem fyrirsögn í bloggfærslu þann 13. maí 2011: „Er stefna Samfylkingarinnar óraunhæf?"  Miðað við svar efnahags- og viðskiptaráðherra við fyrirspurn Margrétar Tryggvadóttur um Maastricht-skilyrðin hlýtur svarið að vera já.  Að framansögðu fæst ekki annað ráðið en að það sé í besta falli mikil einföldun að halda því að almenningi að verðtryggingin hverfi með inngöngu í ESB eða eins og segir í auglýsingu Samfylkingarinnar fyrir kosningarnar 2009:

„Aðild myndi færa okkur öflugra atvinnulíf, stöðugan gjaldmiðil og lægri vexti, án verðtryggingar."

Almenningur hefur mátt líða fyrir okurvaxtastefnu sem ríkt hefur á landinu í hart nær þrjá áratugi, allt frá árinu 1983 þegar hætt var að verðbæta laun en áfram haldið að verðbæta lán.  Að ætla sér að halda dauðahaldi í verðtrygginguna til allavega 2019, eins og svar ráðherra ber með sér er algerlega óverjandi.  Þeirri stefnu verður að breyta.

Styrkir sjávarútvegsfyrirtækja til Sjálfstæðisflokksins

„Eitt augljósasta tæki viðskiptalífsins til að hafa áhrif á stjórnmálamenn eru bein fjárframlög, bæði til stjórnmálaflokka og einstakra stjórnmálamanna. ... Leita þarf leiða til þess að draga skýrari mörk á milli fjármálalífs og stjórnmála. Ekki er líðandi að gæslumenn almannahagsmuna gangi erinda einkafyrirtækja með þeim hætti sem gert var í aðdraganda bankahrunsins."
- Úr attunda bindi skýrslu RNA: Siðferði og starfshættir í tengslum við fall íslensku bankanna 2008

Í hádeginu í dag birti vefmiðillinn Eyjan frétt af umræðum á Alþingi í gær sem spunnust út frá hvatningu Þórs Saari til Ásbjörns Óttarssonar, þingmanns Sjálfstæðisflokksins og útgerðarmanns af Snæfellsnesi, um að kalla inn varamann fyrir sig í umræðum um breytingar á kvótakerfinu.

Á bloggsíðu sinni skrifar Þór Saari um málið:

„Við umræðu um fiskveiðistjórnunarkerfið í dag fannst mér tilefni til að gera athugasemd við það að einn þingmanna Sjálfstæðisflokksins Ásbjörn Óttarsson, tæki þátt í umræðunni þar sem hann er útgerðarmaður og kvótaeigandi og hefur þar af leiðandi beina persónulega fjárhagshagsmuni af því að frumvarpið fari ekki í gegn. Samkvæmt þingsköpum eru þingmenn aldrei vanhæfir nema í málum sem snúa beint að fjárveitingum til þeirra sjálfra og er Ásbjörn því ekki vanhæfur í þessu máli. Mér finnst samt ekki eðlilegt né við hæfi að menn taki þátt í umræðum þegar þeir hafa tengsl við þingmál með þessum hætti sem hann gerði."

Í ummælum við frétt Eyjunnar skrifar lesandi:

„Fyrirtæki Ásbjörns Óttarssonar ræður yfir aflaheimildum sem eru metnar á 800 milljónir. Þingmanninum ber auðvitað að gera nákvæma grein fyrir sínum hagsmunatengslum. Það á hann að gera á heimasíðu Alþingis og það hefði verið við hæfi að gera það við upphafi umræðunnar. Fjölskylda Ásbjörns vinnur við fyrirtækið þannig að afkoma fjölskyldunnar er algjörlega háð afkomu fyrirtækisins. Þetta er kristaltært. Ásbjörn er einn helsti talsmaður Sjálfstæðisflokksins í þessum málaflokki vegna yfirgripsmikillar þekkingar sinnar."

Annar lesandi skrifar:

„Í umræðum um kvótakerfið er vert að skoða hvernig stórútgerðir styrkja stjórnmálaflokka, ef það er umtalsvert þurfa bjöllur að hringja."

 
Lög um fjármál stjórnmálasamtaka

Á vef Ríkisendurskoðunar er að finna upplýsingar um fjármál stjórnmálasamtaka en samkvæmt gildandi lögum ber stjórnmálasamtökum og frambjóðendum að standa skil á gögnum til stofnunarinnar þar að lútandi.  Fram til ársins 2007 náðu engin lög yfir fjármál stjórnmálsamtaka og því er erfitt að átta sig á því hvernig málum var nákvæmlega háttað fyrir gildistöku laganna.  Fram til ársins 2007 gátu stjórnmálasamtök því tekið við eins miklum peningum og þau komust yfir frá hverjum sem er og það sem meira var, þá þurftu þau ekki heldur að upplýsa um hverjir stæðu fjárhagslega á bak við þau. 

Með gildistöku laganna árið 2007 voru sett takmörk á fjárhæð hvers og eins styrkveitenda á ársgrundvelli, 300 þúsund kr. Þá urðu flokkarnir einnig að birta nöfn allra lögaðila sem létu fé af hendi rakna til reksturs þeirra, þó ekki þyrfti að nafngreina þá einstaklinga sem gerðu slíkt hið sama. 

Lögunum hefur þrisvar sinnum verið breytt frá því þau voru sett.  Fyrst árið 2009 á grundvelli samkomulags milli allra stjórnmálasamtaka á Alþingi, auk Frjálslynda flokksins.  Breytingin sem gerð var snérist um upplýsingagjöf um öll framlög til flokkanna á árunum 2002 - 2006 sem væru metin á 200 þúsund kr. eða meira.  Ekki þurfti að nafngreina þá sem um ræddi.  Eins snérist breytingin um upplýsingagjöf um framlög í prófkjörum árin 2006 og 2007 sem metin voru hærri en 200 þúsund kr. án þess að krafa væri gerð um nafnbirtingu.  Í þriðja lagi var kveðið á um upplýsinggjöf varðandi framlög í formannskosningum flokkanna árin 2005 - 2009 sem metin voru á 200 þús kr. eða hærri.  Um þetta má lesa nánar í frumvarpinu.

Lögunum var svo aftur breytt árið 2010.  Þá var árleg hámarksfjárhæð einstaka styrkveitenda hækkuð um 100 þúsund kr., í 400 þúsund kr., og 200 þúsund kr. nafnleyndargólf sett á framlög einstaklinga.  Sem fyrr ber flokkkunum skylda til að nafngreina öll framlög lögaðila.  Í þriðja og síðasta sinn var lögunum svo breytt við stofnun innanríkisráðuneytisins en þá voru bara gerðar orðalagsbreytingar á lögunum sem ekki hafa áhrif á virkni þeirra. 

Ég hef bloggað um þessi mál áður og tel ríka ástæðu til að gera frekari breytingar á þessum lögum.  Ég vísa áhugasömum á bloggfærsluna „Af sambandi viðskipta og stjórnmála" frá 25. maí 2011.

Styrkir sjávarútvegsfyrirtækja til Sjálfstæðisflokksins

Þegar þau gögn sem fyrirliggjandi eru á vef Ríkisendurskoðunar um styrki til Sjálfstæðisflokksins eru tekin til skoðunar kemur í ljós að styrkir til flokksins á árunum 2002 - 2006 eru sem hér segir:

2002	51.679.000
2003	72.029.000
2004	59.848.000
2005	42.645.000
2006	104.207.000
Samtals	330.408.000

Í skjalinu fyrir árin 2002 - 2006 koma nöfn styrkveitenda ekki fram, enda bar flokknum ekki lagaleg skylda til þess að birta nöfnin.  Hins vegar birtu flokkarnir nafngreindar upplýsingar um hæstu styrkina á árinu 2006 vegna þrýstings sem skapaðst í kjölfar þess að upp komst um risastyrki Landsbankans og FL Group til Sjálfstæðisflokksins á árinu 2006.  En í lok ársins 2006 tók Sjálfstæðisflokkurinn við 30 milljónum frá Landsbankanum og 25 milljónum frá FL Group rétt áður en 300 þúsund króna hámarksþakið varð virkt.

Þann 11.4.2009, í aðdraganda kosninga, birti mbl.is frétt undir fyrirsögninni:  „Fyrirtækin sem styrktu mörg í erfiðleikum".  Í fréttinni má sjá eftirfarandi lista yfir fyrirtæki sem styrktu Sjálfstæðisflokkinn á árinu 2006 um 1 milljón eða meira:

Exista	3.000.000
FL-Group	30.000.000
Glitnir banki	5.000.000
KB-banki	4.000.000
Landsbanki Íslands	5.000.000
Landsbanki Íslands	25.000.000
MP-Fjárfestingarbanki	2.000.000
Straumur-Burðarás	2.500.000
Tryggingamiðstöðin	2.000.000
Þorbjörn	2.400.000

 

Á þessum lista er eitt sjávarútvegsfyrirtæki, Þorbjörn í Grindavík, og er það skráð fyrir 2,4 milljón króna framlagi á árinu 2006.  Það eru algerlega ábyrgðarlausar getgátur en forvitnileg tilraun engu að síður að skoða skjalið um styrkina frá 2002 - 2006 með ofangreinda töflu til hliðsjónar til að spá fyrir um framlög einstaka styrkveitenda á árunum fyrir 2006.  Til dæmis er bara einn aðili sem er skráður fyrir 2,4 milljónum árið 2006.  Það er væntanlega Þorbjörn.  Má þá draga þá ályktun að Þorbjörn hafi styrkt Sjálfstæðisflokkinn um 1,2 milljónir árið 2003, miðað við uppsetningu skjalsins? 

Öðru máli gegnir um gögn fyrir árin 2007, 2008 og 2009, eftir að þak var sett á hámarksframlög og flokkunum gert skylt að upplýsa um nöfn allra lögaðila sem styrkja þá.  Upp úr þeim gögnum hefur eftirfarandi tafla verið sett saman:

Framlög sjávarútvegsfyrirtækja til Sjálfstæðisflokksins
Nafn styrkveitanda	2007	2008	2009
Auðbjörg ehf.	270.000
Bergur ehf.	50.000
Bergur-Huginn ehf.	300.000
Brim hf.	300.000		300.000
Bylgja VE 75 ehf.	50.000
Dala-Rafn ehf.	100.000		100.000
Eskja hf.	300.000		300.000
Fiskimið ehf.			300.000
Fiskmarkaður Íslands hf			300.000
Fiskvinnslan Íslandssaga hf.	150.000
Gjögur hf.	300.000	300.000	300.000
Guðmundur Runólfsson hf.	200.000	300.000	300.000
Gullberg ehf.	31.240		150.000
HB Grandi hf.	300.000	300.000	300.000
Hólshyrna ehf.	300.000
Hraðfrystihús Hellissands hf.	300.000	150.000	150.000
Hraðfrystihúsið - Gunnvör hf.	300.000	300.000	250.000
Huginn ehf.	50.000		100.000
Hvalur hf.,Hvalfirði	300.000	300.000	300.000
Icelandic Group		300.000	300.000
Ísfélag Vestmannaeyja hf.	300.000	300.000	200.000
Íslenska útflutningsmiðstöð hf.	50.000
Jóhannes S. Ólafsson ehf.	300.000
Knarrareyri ehf.	30.000
KG Fiskverkun ehf.			300.000
Lýsi hf.	300.000		300.000
Narfi ehf.			50.000
Ós ehf.	100.000		100.000
Pétursey ehf.	70.000
Rammi hf.	300.000	300.000	300.000
Saltver		100.000
Samherji hf.	300.000	300.000	300.000
Síldarvinnslan	300.000		300.000
Skinney - Þinganes			150.000
Soffanías Cecilsson hf.	300.000		200.000
Stálskip ehf.	250.000		300.000
Tor ehf.			150.000
Útgerðafélagið Frigg ehf.	300.000
Vinnslustöðin hf.	300.000		200.000
Vísir hf.	300.000	300.000	300.000
Þorbjörn hf.	300.000	300.000	300.000
Þórsnes ehf.	300.000
Ögurvík hf.	300.000	300.000	100.000
Samtals	8.001.240	3.850.000	7.000.000	18.851.240
Heildarframlög lögaðila	56.911.640	8.640.000	23.983.964	89.535.604
Framlög útvegsfyrirtækja / heildarframlög lögaðila	14%	45%	29%	21%

 

Heildarframlög lögaðila til Sjálfstæðisflokksins á árunum 2007 - 2009 voru tæpar 90 mkr.  Þar af voru framlög sjávarútvegsfyrirtækja tæpar 19 mkr., eða 21%.  Athygli vekur hversu hátt hlutfall framlög sjávarútvegsfyrirtækja eru af heildarframlögum lögaðila til flokksins á árinu 2008, milli tveggja þingkosninga, eða 45%. 

Ætla má að ekki hafi gilt öðru máli um sjávarútvegsfyrirtæki  en önnur fyrirtæki sem styrktu Sjálfstæðisflokkinn áður en hámarksþakið var sett árið 2007.  Styrkir sjávarútvegsfyrirtækja til flokksins hafi því verið mun hærri eins og styrkur Þorbjörns um 2,4 mkr. á árinu 2006 er til vitnis um.  Miðað við fyrirliggjandi gögn er þó ómögulegt að vita með vissu hve miklu fé Sjálfstæðisflokkurinn hefur tekið við frá sjávarútvegsfyrirtækjum áður en lögin um fjármál flokkana voru sett.  Ef tekið er mið af hlutfallinu sem styrkir sjávarútvegsfyrirtækja eru af heildarstyrkjum til flokksins á árunum 2007 - 2009, eða 14% - 45%, mætti áætla að upphæðin sem um ræðir fyrir árin 2002 - 2006 geti verið á bilinu 46 - 149 milljónir.  Ef stuðst er við 21% meðaltalið fyrir árin 2007 - 2009 verður niðurstaðan 69 milljónir fyrir árin 2002 - 2006.  

Í þessari yfirferð hefur ekki verið gerð grein fyrir framlögum sjávarútvegsfyrirtækja til einstaka sjálfstæðismanna í prófkjörsbaráttu.  Upplýsingar um þau framlög, sem við fljóta yfirferð virðast einnig umtalsverð, eru einnig að finna á vef Ríkisendurskoðunar.

--- --- --- --- ---

Færslan var leiðrétt þann 5.6.2011 kl. 11.30 vegna ábendingar í athugasemd um frétt sem ekki virtist lengur aðgengileg á vef mbl.is.  Bið ég mbl.is afsökunar á upphaflegri rangfærslu.

Vilja afnema lög um gengislán

Þingmenn Hreyfingarinnar hafa lagt fram lagafrumvarp sem felur í sér að tilgreind ákvæði laga um vexti og verðtryggingu eins og þeim var breytt með lögum nr. 151/2010 falli brott. Umrædd breytingalög voru samþykkt 22. desember 2010 í kjölfar dóma Hæstaréttar frá 16. júní og 16. september 2010 sem lýstu gengistryggingarákvæði í tilgreindum bílalánasamningum ógilt.

Við þinglega meðferð málsins var lýst efasemdum um hvort efni breytingalaganna samræmdist umræddum dómsniðurstöðum hvað varðar þær lánategundir sem þeim var ætlað að taka til og þeirra aðferða við endurútreikning sem þar eru lagðar til grundvallar. Auk þess töldu margir þörf á að fá úr því skorið fyrir þar til bærum dómstóli hvort niðurstöður Hæstaréttar samræmdust neytendalöggjöfinni og alþjóðlegum skuldbindingum sem leiða mætti af evrópskum neytendarétti og mannréttindaákvæðum.  Umboðsmaður skuldara er meðal þeirra sem vakið hefur máls á framangreindri réttaróvissu og er frumvarpið lagt fram í því ljósi. Þá hefur Hæstiréttur ekki skorið úr um hvort hægt sé að krefjast viðbótargreiðslna aftur í tímann á grundvelli endurútreiknings eða að heimilt sé að bæta endurútreiknuðum viðbótarvöxtum við höfuðstól lánanna.

Síðustu vikur hafa lántakendum borist endurútreikningar sem fjármálafyrirtæki telja að lög nr. 151/2010 nái til. Ljóst er að staða margra neytenda hefur breyst til hins verra að endurútreikningi loknum og sú staða sem við blasir er í engu samhengi við þær skuldbindingar sem neytendur töldu sig upphaflega hafa tekist á hendur. Þannig jókst mánaðarleg greiðslubyrði láns upp á 29.900.000 kr. sem tekið var 1. júní 2006 um 128%, úr 128.031 kr. á mánuði í 301.121 kr. á mánuði. Slíkt getur ekki undir neinum kringumstæðum talist ásættanlegt. Eins má benda á að umrædd mánaðarleg afborgun að endurútreikningi loknum er mun hærri en afborganir voru af láninu stökkbreyttu fyrir endurútreikning en þá var lántakanda gert að greiða 245.077 kr. á mánuði af láninu. Þess ber að geta að lántakandinn hefur ekki nýtt sér nein skuldaúrræði sem lántakendum hafa boðist í kjölfar hrunsins haustið 2008 og hann alltaf greitt þær greiðslur sem fjármálafyrirtækið hefur krafið hann um vegna þessa tiltekna láns. Endurútreiknaður höfuðstóll er 45,2% hærri en sá upphaflegi og stendur nú í 43.416.697.

Annað dæmi er um lán frá því í nóvember 2004 sem upphaflega var 26.000.000 kr. en endurútreiknaðir áfallnir vextir eru 30.000.000 kr. Höfuðstóll lánsins er því mun hærri eftir endurútreikning en sú fjárhæð sem tekin var upphaflega að láni þótt tæpar 15.000.000 kr. hafi verið greiddar af láninu og vextir af þeirri upphæð komi einnig til frádráttar. Lánið stendur í um 35.000.000 kr. eftir endurútreikning. Endurútreiknaður höfuðstóll er 35% hærri en upphaflegur höfuðstóll.

Þriðja dæmið er 26.000.000 kr. lán sem tekið var í desember 2007. Upphafleg greiðsluáætlun gerði ráð fyrir 151.396 kr. mánaðarlegri greiðslubyrði. Að endurútreikningi loknum hefur höfuðstóllinn hækkað í 31.820.125 kr. og greiðslubyrðin hækkað í 212.066 kr. á mánuði. Höfuðstólshækkunin er 22,4% en greiðslubyrðin hækkar um 40%. 

Þingmenn Hreyfingarinnar telja að með hliðsjón af framangreindum dæmum sé ljóst að markmiðunum með setningu laga nr. 151/2010 verði ekki náð enda liggi fyrir að sambærileg mál fái hvorki sambærilega niðurstöðu né að á þeim sé tekið á samhæfðan hátt sem var vilji löggjafans líkt og fram kemur í lögskýringargögnum frumvarpsins sem varð að lögum nr. 151/2010.

15. apríl 2011
Margrét Tryggvadóttir
Birgitta
Jónsdóttir
Þór Saari

Slóð á frumvarpið á vef Alþingis: http://www.althingi.is/altext/139/s/1240.html

Ofangreind fréttatilkynning er tekin af vef Hreyfingarinnar: http://www.hreyfingin.is/frettir/175-vilja-afnema-loeg-um-gengislan.html

Vilja lög felld úr gildi strax

Ráðherra í mótsögn við sjálfan sig

Fjármálaráðherra er í mótsögn við eigin skýrslu um endurreisn viðskiptabankanna.  Í skýrslunni segir:

„Í upprunalegum áætlunum um endurreisn bankanna var gert ráð fyrir að meginverkefni fjármálaráðuneytisins yrði að leggja nýju bönkunum til eigið fé að loknu uppgjöri milli nýrra og gamalla banka.  Eftir því sem tíminn leið frá falli bankanna fór óánægja kröfuhafa gömlu bankanna, ekki síst þeirra erlendu, vaxandi.  Sjónarmið þeirra var að lagt væri upp með áætlun sem væri einhliða, ekki væri gætt sjónarmiða þeirra og því yrðu þeir óhjákvæmilega að leita réttar síns hjá þar til bærum yfirvöldum.  Þrátt fyrir að þetta sjónarmið væri ekki réttmætt var orðið ljóst í ársbyrjun 2009 að gera yrði breytingar á upprunalegum áætlunum um endurreisn bankanna.  Með þetta í huga ákvað ríkisstjórnin í febrúar 2009 að koma á formlegum samningaviðræðum milli nýju bankanna og ríkisins sem eiganda annars vegar og skilanefnda og kröfuhafa gömlu bankanna hins vegar."

Á Alþingi í morgun beindi Bjarni Benediktsson óundirbúinni fyrirspurn til ráðherra um skýrsluna.  Í svari ráðherra sagði meðal annars:

„Það er mikill ábyrgðarhlutur af hálfu þingmanna að reyna að halda því fram við almenning sem berst við þungar skuldir að eitthvað hafi verið hægt sem ekki var hægt.  Það er augljóst mál að gjörningurinn varð að standast, annað hvort á grundvelli samkomulags eða að standast fyrir dómi og það er ekki hægt að færa með stjórnvaldsákvörðunum eignir undan búum, það myndi aldrei halda vatni fyrir dómstólum."

Fyrst sjónarmið kröfuhafa var ekki réttmætt, hvers vegna halda stjórnvaldsákvarðanir þær sem um ræðir þá ekki vatni fyrir dómstólum?

Upp úr sauð á þingi

Neyðarlögunum hnekkt utan dómstóla?

Í svari fjármálaráðherra við fyrispurn Bjarna Benediktssonar kom eftirfarandi fram: 

„Það er mikill ábyrgðarhlutur af hálfu þingmanna að reyna að halda því fram við almenning sem berst við þungar skuldir að eitthvað hafi verið hægt sem ekki var hægt.  Það er augljóst mál að gjörningurinn varð að standast, annað hvort á grundvelli samkomulags eða að standast fyrir dómi og það er ekki hægt að færa með stjórnvaldsákvörðunum eignir undan búum, það myndi aldrei halda vatni fyrir dómstólum."

Í bloggfærslu sem ég skrifaði í gær og birti fyrr í morgun velti ég því upp hvort það gæti verið að með því að „koma á formlegum samningaviðræðum milli nýju bankanna og ríkisins sem eiganda annars vegar og skilanefnda og kröfuhafa gömlu bankanna hins vegar", eins og það er orðað í skýrslu fjármálaráðerra um endurreisn viðskiptabankanna, hafi neyðarlögunum í raun verið hnekkt, utan dómstóla.

Ég fæ ekki betur séð en að ráðherrra hafi nú skotið styrkum stoðum undir þá kenningu. 

„Eitt allsherjar klúður“

Að fara hlæjandi alla leið í bankann

  „Ég held að í þessu skelfileg hruni sem þjóðin varð fyrir þá sé aldrei hægt að tala um neinn jöfnuð eða réttlæti ég held bara að við stöndum frammi fyrir því."
- Jóhanna Sigurðardóttir, forsætisráðherra og formaður jafnaðarmannaflokks Íslands, 3. desember 2010 um aðgerðir stjórnvalda vegna skuldavanda heimilanna

Þegar einhver er sagður fara hlæjandi alla leið í bankann felur slíkt tungutak vanalega í sér þá merkingu að viðkomandi hafi gert einhverskonar viðskiptalegan gjörning sem feli í sér mikinn ábóta fyrir þann sem um ræðir.  Ábótinn er þá á kostnað gagnaðila í umræddum viðskiptum og hláturinn líka.  Ég veit ekki alveg hvort hægt er að grípa til þessara orða þegar bankinn er sá aðili sem fer hlæjandi alla leið í bankann.  Því varla fer bankinn hlæjandi alla leið í sjálfan sig.  Það væri þá einhverskonar súrrealík.  Hver veit?  Kannski er þarna ástæðan fundin fyrir því að fleiri en einn banki er starfræktur, svo þeir geti nú allir skellt upp úr stöku sinnum.

Hverju sem því líður verður mér hugsað til orðatiltækisins þegar skýrsla fjármálaráðherra um endurreisn bankanna ber á góma.  Það liggur fyrir að vogunarsjóðirnir sem á brunaútsölu eignuðust skuldir gömlu bankanna, eru hreint alls ekki í svo slæmum málum.  Því gömlu bankarnir, þrotabúin, hafa með samningum við fjármálaráðherra eignast tvo af nýju bönkunum, Arion og Íslandsbanka.  Auk þess að tryggja eignarhaldið fólu samningarnir í sér hækkað endurmat á virði skulda.  Þannig var búið svo um hnútana að kröfuhafar fái meira í sinn hlut heldur en áður var gert ráð fyrir.  Þetta eru góðar fréttir fyrir vogunarsjóði en slæmar fyrir lántakendur.  

Ekki er annað hægt en að velta því fyrir sér hvers vegna í ósköpunum íslensk stjórnvöld hafi ákveðið að búa svo um hnútana.  Í skýrslu ráðherra segir orðrétt: 

„Í upprunalegum áætlunum um endurreisn bankanna var gert ráð fyrir að meginverkefni fjármálaráðuneytisins yrði að leggja nýju bönkunum til eigið fé að loknu uppgjöri milli nýrra og gamalla banka.  Eftir því sem tíminn leið frá falli bankanna fór óánægja kröfuhafa gömlu bankanna, ekki síst þeirra erlendu, vaxandi.  Sjónarmið þeirra var að lagt væri upp með áætlun sem væri einhliða, ekki væri gætt sjónarmiða þeirra og því yrðu þeir óhjákvæmilega að leita réttar síns hjá þar til bærum yfirvöldum.  Þrátt fyrir að þetta sjónarmið væri ekki réttmætt var orðið ljóst í ársbyrjun 2009 að gera yrði breytingar á upprunalegum áætlunum um endurreisn bankanna.  Með þetta í huga ákvað ríkisstjórnin í febrúar 2009 að koma á formlegum samningaviðræðum milli nýju bankanna og ríkisins sem eiganda annars vegar og skilanefnda og kröfuhafa gömlu bankanna hins vegar." (Feitletrun mín)

Við fyrstu sýn virðist óskiljanlegt að íslensk stjórnvöld hafi ákveðið að ganga frá málum eins og raun ber vitni.  Sérstaklega í ljósi þess að sjónarmið kröfuhafa bankanna var „óréttmætt" að sögn skýrsluhöfunda.  Hvers vegna skyldi ríkisstjórn sem að eigin sögn „ætlar sér að verða norræn velferðarstjórn í besta skilningi þess orðs" gefa út „skotleyfi á skuldara" eins og sumir hafa orðað það?

Hvort þetta sé hin hliðin á Icesave aðgöngumiðanum að Evrópusambandinu skal ósagt látið.  Hinu vil ég þó velta upp sem er hvort það geti verið að með því að „koma á formlegum samningaviðræðum milli nýju bankanna og ríkisins sem eiganda annars vegar og skilanefnda og kröfuhafa gömlu bankanna hins vegar", eins og það er orðað í skýrslunni, hafi neyðarlögunum í raun verið hnekkt, utan dómstóla. 

Eins og margoft hefur komið fram fólu neyðarlögin meðal annars í sér breytta forgangsröðun krafna í þrotabú gömlu bankanna þar sem innstæður urðu að forgangskröfum.  Og þó svo að það hafi ekkert lagalegt gildi hafa íslensk stjórnvöld ítrekað lýst því yfir að bakábyrgð ríkissjóðs á innstæðum í íslenskum bönkum sé fyrir hendi.  Þetta eru góðar fréttir fyrir innstæðueigendur og vogunarsjóði en slæmar fyrir skattgreiðendur.

Í þessu sambandi ber okkur skylda til að líta til þess ójöfnuðs sem birtist okkur þegar dreifing innstæðna einstaklinga í íslenska bankakerfinu er skoðuð.  Samkvæmt gögnum frá ríkisskattstjóra áttu 5% þjóðarinnar meira en helming af öllum bankainnstæðum um áramótin 2009/2010.  2,5%, eða 4.627 manns, áttu 44% af öllum innstæðum og þar af áttu 9 einstaklingar meira en þúsund milljónir.  Á sama tíma áttu 95% þjóðarinnar 15 milljónir eða minna inni á bankabók.

Spurningin sem brennur á mínum vörum er hvers vegna í ósköpunum stjórnvöld eru ekki fyrir lifandi löngu búin að klippa á naflastrenginn milli ríkissjóðs og einkarekinna banka?

Í gegnum tíðina hafa menn deilt um hvort opinber rekstur sé heppilegri en einkarekstur.  Öfgarnir í þeirri umræðu eru flestum kunnir.  Á meðan nýfrjálshyggjumenn vilja einkavinavæða allan fjandann vilja kommúnistar miðstýrt ríkisbákn sem yfir öllu gínir.  Oft hafa menn fallið í þá gryfju að sveigjast of mikið í aðra áttina á kostnað heilbrigðrar skynsemi, réttlætis og mannréttinda.

Ég trúi því að ákveðin starfsemi þurfi að eiga sér stað á vegum hins opinbera.  Til dæmis allur rekstur sem snýst um að tryggja og viðhalda grundvallarmannréttindum.  Ýmsum öðrum rekstri er hins vegar ágætlega fyrir komið hjá einkaaðilum.  Svo sem rekstur pizzastaða.  Einkarekstur verður þó, til að standa undir nafni, að standa á eigin fótum.  Borga sjálfur sínar skuldir.  Það gengur ekki að ríkið sé í ábyrgð fyrir einkarekstur.  Það heitir pilsfaldakapítalsimi eða að einkavæða gróða en ríkisvæða tap.  Var ekki nóg komið af því?

Stundum vara menn við hættunni sem felst í svokölluðu tvöföldu heilbrigðiskerfi þar sem þeir efnameiri geti keypt sér aðgang að betri heilbrigðisþjónustu en hinir efnaminni.  Þetta tvöfalda heilbrigðiskerfi fyrirfinnst á Íslandi.  Tannlækningar eru gott dæmi um það. 

Ég dreg þetta tvöfalda heilbrigðiskerfi inn í umræðuna sem hliðstæðu við þá staðreynd að á Íslandi er starfrækt tvöfalt fjármálakerfi, í það minnsta þangað til einhver bankinn fellur í mjúkan ríkisfaðminn.

Og þó svo að ég viti að hagnaðartölur nýju bankanna séu innblásnar af uppreiknuðum lánasöfnum get ég ekki annað en staldrar við tölurnar.  Frá hruni segjast nýju bankarnir þrír hafa hagnast um 139 milljarða.  Þetta jafngildir rúmlega 5.500 25 milljón króna íbúðum.  Á sama tíma standa um 1.700 íbúðir tómar á höfuðborgarsvæðinu.   Í öðru samhengi má nefna að fjárlögin 2011 eru 514 milljarðar og þar af fara 75 milljarðar í vexti.

Ríkisbankinn sem hefur meðal annars rekið pizzastað síðustu mánuðina, tilkynnti um methagnað í vikunni sem leið.  Á fyrsta ársfjórðungi 2011 hefur bankinn hagnast um 12,7 milljarða.  En þessar fréttir af ofurhagnaði bankans féllu algerlega í skuggann af nýjasta útspili hans gagnvart lántakendum.  Bankinn ætlar nú náðasamlegast að lækka skuldir viðskiptavina sinna um brot af þeirri eignatilfærslu sem átti sér stað við hrunið.  „Viðskiptalega skynsamleg ákvörðun að mati bankans" segir efnahags- og viðskiptaráðherra á meðan aðrir segja „ekki nógu langt gengið en skref í rétta átt".  Hvernig sem á málið er litið verður ekki annað sagt en að tímasetning útspilsins veki sérstaka athygli. 

Viðbrögð annarra lykilmanna í fjármálakerfinu eru líka merkileg.  Forstjóri Arion banka sem er með 2,9 milljónir á mánuði, þegar horft er framhjá 10 milljóna króna eingreiðslu, sem hann fékk við ráðningu, bregst hálf skringilega við þessu.  Talar um að Arion banki hafi hingað til unnið eftir einhverju samráði milli fjármálastofnanna sem hafi gengið vel.  Má skilja þessi orð sem svo að forstjóri Arion banka sé að skamma Landsbankann fyrir að hafa svikið samráðið?  Hann bendir svo á að það séu skattgreiðendur sem á endanum borgi fyrir sirkústrikk Landsbankans í ljósi eignarhaldsins. 

Já, kæri Höskuldur, við skattgreiðendur berum ábyrgð á þessu öllu saman þegar upp er staðið - laununum þínum líka - því varla myndi Arion banki geta starfað nema í skjóli bakábyrgðar ríkissins.  Hvernig væri nú að þú færir og talaðir við eigendur Arion banka um að ganga í það minnsta jafn langt og Landsbankinn hefur nú gert í stað þess að ala á sundrungu meðal almennings og halda áfram að fæla viðskiptavini frá bankanum sem þú stýrir?

Forsætisráðherra segir hins vegar ljóst að Íbúðalánasjóður ráði ekki við að fara út í sambærilegar aðgerðir og Landsbankinn, hann standi það illa.  Þann bolta grípur efnahags- og viðksiptaráðherra á lofti og segir erfitt að sjá rökin fyrir ríkisreknum Íbúðalánasjóði ef hann getur ekki gert jafn vel við sína viðskiptamenn og fyrirtæki á samkeppnismarkaði.  Þessi ummæli skjóta frekari stoðum undir hið opinbera leyndarmál að viðamiklar breytingar á starfsemi Íbúðalánasjóðs séu í farvatninu.

37% af skuldum útgerðarinnar fáist greiddar

Í nóvember 2010 beindi Ólína Þorvarðardóttir, þingmaður Samfylkingarinnar, fyrirspurn til efnahags- og viðskiptaráðherra um skuldastöðu sjávarútvegsins og meðferð sjávarútvegsfyrirtækja hjá lánastofnunum. 

Í svari ráðherra  kemur fram að FME safnar upplýsingum um skuldastöðu íslenskra útgerðarfyrirtækja frá Byggðastofnun, Arion banka hf., NBI hf. og Íslandsbanka hf., en þessir lögaðilar eiga flest lán sem tilheyra íslenskum sjávarútvegsfyrirtækjum, bæði með veiði og vinnslu. Skuldir sjávarútvegsfyrirtækja við fyrrnefnda banka og Byggðastofnun nema samtals tæpum 404 milljörðum.

Ennfremur segir  í svarinu til Ólínu að sú fjárhæð taki mið af skuldum sjávarútvegsfyrirtækjanna en ekki bókfærðu virði fjármálafyrirtækjanna. Bókfært virði fjármálafyrirtækjanna sé það virði sem þau telja lánið vera við núverandi aðstæður að frádregnum afföllum.

Í vikunni barst svo svar efnahags- og viðskiptaráðherra við fyrirspurn Gunnars Braga Sveinssonar, þingflokksformanns Framsóknarflokksins, um skuldir atvinnugreina.  Ekki verður annað sagt en að innihaldið sé áhugavert í meira lagi.  Í svarinu kemur fram að Seðlabanki Íslands tekur saman upplýsingar um útlán innlánsstofnana til fyrirtækja samkvæmt ákveðinni sundurliðun og á grundvelli hennar eru skuldir vegna fiskveiða um 149 milljarðar.

Þá kemur fram í svarinu til Gunnars Braga að forsendur útreikninganna eru sem hér segir: Virði útlánasafns innlánsstofnana er metið á kaupvirði, þ.e. því virði sem innlánsstofnanir keyptu útlánin á af fyrirrennurum sínum. Kaupverðið er það virði sem vænst er að muni innheimtast af útlánum. Virði útlánasafns þessara aðila endurspeglar því ekki skuldastöðu viðskiptavina.

Af þessu fæst ráðið að fjármálastofnanir reikni með að 37% af skuldum útgerðarinnar fáist greiddar. 

Töpuðu 480.882.144.209 krónum