Hrollvekjandi niðurstaða?

Ég spyr: Hefur einhver hafi lagt fram fjárhagsáætlun sem sýnir að þjóðarbúið ráði við Icesave?

***

Fengið að láni héðan:
http://fridjon.eyjan.is/2009/06/24/icesave-samantekt-peturs-richters/

Pétur Richter, kunningi minn og Facebook vinur hefur lagt sig fram öðrum fremur við að ná utan um flesta þætti Icesave-málsins. Niðurstaða hans er hrollvekjandi.
Hann birti eftirfarandi á Facebook-síðu sinni með áskorun um að dreifa þessu víðar. Ég tel mér ljúft og skylt að gera það.

Að neðan er pistill Péturs eins og hann birtist á Fb-síðu hans.

————-

Einn laugardagsmorgun í byrjun júní setti ég upp lítið Excel-skjal til að reyna að reikna út vænta skuldbindingu vegna IceSave-samningsins. Síðan þá hafa vangaveltur mínar undið upp á sig og er svo komið að ég tel rétt að taka saman smá samantekt yfir helstu staðreyndir varðandi þennan samninginn.

Ástæða þess að ég fór út í að reyna að meta skuldbindinguna vegna IceSave er að eftir 12 ára starf í banka tel ég mig vera farinn að skilja áhrif vaxta á skuldir. Þetta virtist eitthvað vefjast fyrir stjórnvöldum þar sem þau kynntu væntanlega skuld okkar vegna IceSave alltaf sem X ma.kr auk vaxta. Vitandi það að “auk vaxta” væri líklega hærri upphæð en skuldin reiknaði ég þetta út, og má sjá nýjustu niðurstöðu í næsta Note frá mér.

Eftir að hafa reiknað út skuldbindinguna, fór ég að velta fyrir mér þessum góðu eignum í Bretlandi sem ættu að koma á móti skuldinni. Alltaf var talað um eignasöfn í Bretlandi, en eftir smá grams á netinu fann ég kynningu á efnahagsreikningi Landsbankans sem birt var í febrúar en miðaðist við 14. nóvember 2008. Þá kom tvennt í ljós

1. Eignirnar eru að stærstum hluta útlán og þá til innlendra aðila (en í gjaldeyri)

2. Eignirnar eru metnar um 1.195 ma.kr.

Mér létti mjög við þetta þar sem þetta leit ekki illa út á þessum tímapunkti. Eignir upp á 1.195 ma.kr. en skuldbinding upp á tæpa 700 ma.kr. Það þyrfti að verða gríðarlegur eignabruni hjá Landsbankanum til að við fengjum ekki allt upp í skuldbindinguna.

 

Eina sem truflaði mig var að Jóhanna forsætisráðherra var alltaf að tala um að samninganefndin gerði ráð fyrir að 75% næðist upp í skuldbindinguna með eignum Landsbankans, og að virt ensk endurskoðunarskrifstofa hefði eftir skoðun á lánasafninu komist að þeirri niðurstöðu að það næðust jafnvel 95%.

Hvernig gátu 1.195 ma.kr. eignir lækkað í 525 ma.kr (75%) til 665 ma.kr. (95%) á ekki lengri tíma?

Þegar hér var komið í sögu var ljóst að það þyrfti að birta samninginn, ekki seinna en strax. Það var eitthvað sem ekki stemmdi.

Það fóru á þessum tímapunkti að leka valdar fréttir um samninginn (t.d. að það væri ákvæði um endurskoðun og nýtt mat á eignasafninu)

Þann 11. júní síðastliðinn birtist síðan í vefriti fjármálaráðuneytisins smá frétt um samninginn þar sem aðallega var verið að réttlæta 5,55% vextina á lánið. Það sem var skondið nið þessa umfjöllun var að þar voru lánin allt í einu orðin hærri í erlendum myntum (GBP og EUR) en þegar samningurinn var kynntur. Hvað var eiginlega í gangi. Vissu menn ekki hvað þeir voru að skrifa undir?

Þann 15. júní fóru ýmsir að hafa samband við mig sem eru mun lögfróðari en ég og benda mér á tvennt. Annars vegar að vegna laga um slitastjórnir væri varla hægt að borga inn á IceSave lánið með eigum Landsbankans fyrr en í fyrsta lagi eftir kröfulýsingarfrest (sem er í nóvember 2009) Hins vegar er það óvissa um hvort hægt væri að nota eigur Landsbankans til að greiða vextina af láninu, þar sem þeir falla ekki undir forgangskröfur.

Reyndar er það svo að nýlegar breytingar á lögum um fjármálafyrirtæki heimila að greiða fyrr út forgangskröfur en þá þarf að vera vissa fyrir því að greiða út allar jafnar forgangskröfur að fullu eða að jöfnu. Því er ennþá möguleiki á að skilanefnd Landsbankans geti byrjað að greiða inn á samninginn áður en kröfulýsingarfrestur rennur út, þ.e. ef IceSave samningurinn verður samþykktur.

Á þessum tímapunkti (16. júní) brást mér þolinmæði og sendi öllum alþingismönnum Íslands tölvubréf þar sem ég setti fram nokkrar spurningar og staðreyndir varðandi IceSave samninginn. Viðbrögð voru þokkaleg, sérstaklega frá VG.

Þann 18. júní var síðan rætt um samninginn á Alþingi. Í þeim umræðum kom meðal annars fram að forsætisráðherra teldi að samningurinn ætti að bæta lánshæfismat landsins, sérstaklega þar sem fjármálaráðuneytið og Seðlabankinn hefðu sagt það. Það hafði reyndar láðst að spyrja lánshæfismatsfyrirtækin sjálf.

Þetta er gríðarlega mikilvægt atriði, þar sem erlendar skuldir, bæði ríkis og ekki síst opinberra fyrirtækja eins og Landsvirkjunar og Orkuveitunnar, eru verulegar og lánshæfismat ríkisins er einu skrefi fyrir ofan ruslbréf (e. junk bond). Fari lánshæfismat ríkisins niður í rusl, getur það haft ófyrirsjáanlegar afleiðinga, svo sem að margir fjárfestar megi hreinlega ekki eiga skuldabréf/skuldir þessara fyrirtækja.

Þennan dag var síðan tilkynnt að birta ætti samninginn. Eftir að hann var síðan birtur upphófst heljarmikill sirkus varðandi lögfræðina bak við þennan samning, en þar sem ég er bara vesæll verkfræðingur og bankamaður reyndi ég að sneiða framhjá þeim umræðum. Forsendur útreikninga minna stóðust ágætlega, en sumt var nokkuð óljóst í samningnum (eða ég svona lélegur í ensku lagamáli)

Ég var ennþá að klóra mér í hausnum yfir því af hverju 1.195 ma.kr. eignir dygðu ekki fyrir 700 ma.kr. skuld. Eftir að hafa verið í viðtali í Speglinum á Rúv vegna þessa máls fórust mér að berast hinar ýmsu upplýsingar úr stjórnkerfinu og fjármálakerfinu um samninginn og hvernig raunverulega hann virkaði.

Til dæmis fékk ég loksins skýringu (sjá neðst í forsendum) á því af hverju 1.195 ma.kr. eignir duga ekki fyrir 700 ma.kr. skuld. Það er af því að Bretar og Hollendingar eiga líka forgangskröfu á eignirnar fyrir því sem þeir tryggðu umfram innistæðutryggingu samkvæmt tilskipun ESB. og því fengju þeir í raun ca. 630 ma.kr. forgangskröfu í eignirnar á móti 700 ma.kr. kröfu okkar, en þessar kröfur væru jafnréttháar.

Það þýðir á mannamáli að það er ekki krækiber í helvíti að það náist að borga upp alla skuldbindinguna og hvað þá vexti.(afsakið orðalagið)

Fram að þessum tímapunkti var ég á því að við þyrftum að taka þessa skuldbindingu á okkur þar sem kostnaðurinn við að hafna ríkisábyrgðinni og þar með samningum væri of há vs. að samþykkja samninginn. Þarna snérist ég alveg. Þessi samningur gerir ekkert annað en að lengja í hengingarólinni, eða eins og einhver kallaði samninginn “stærsta kúlulán sögunnar”.

Ég fékk líka upplýsingar fyrir helgi um að eitthvað væri bogið við túlkun stjórnvalda á skýrslu “virtu ensku endurskoðunarskrifstofunnar” á eignasafni Landsbankans. Ég sendi nokkrum þingmönnum tölvupóst.

Eitt mega stjórnvöld eiga. Þann 21. júní voru loksins komnar mjög ýtarlegar upplýsingar inn á island.is um samninginn, skýringar, fylgiskjöl og Q&A. Þar á meðal var hin margrædda skýrsla“virtrar enskrar endurskoðunarskrifstofu” og viti menn. Þetta er skýrsla um hvernig sveitarfélög eigi að fara með kröfur sínar á hendur íslensku bönkunum og dótturfélögum þeirra. Á einni blaðsíðu af 15 kemur fram að þeir hafa notað sömu kynningu og ég fann á netinu um eignir Landsbankans og reiknað sig fyrst í 90% heimtur upp í skuldir (1.330/1.195=90%) en vegna óvissu um verðmat á eignum milli gamla og nýja Landsbankans gáfu þeir sér að þetta gæti hækkað í 100%, en tóku síðan meðaltalið og fengu 95%. Ég hefði geta metið þetta á 5 mínútum.

Þannig var nú það, upplýsingarnar frá virtu ensku endurskoðendunum voru í raun unnar upp úr glærukynningu Landsbankans en ekki eftir skoðun á þessum blessuðu eignum sem eiga að standa bak við þetta. Erum við þá komin í hring?

Stjórnvöld virðast líka hafa gleymt að lesa alla skýrsluna. Á blaðsíðu 13 er farið yfir áhættuþætti varðandi mat á hvað fáist upp í skuldbindinguna. Þar kemur fram að það sé líklegt að aðrir kröfuhafar fari í mál til að reyna að fella neyðarlögin (þar sem innlán voru sett í hóp forgangskrafna) og ef þau falli er líklegt að það fáist eingöngu 33% upp í kröfuna !!!

Þann 22. júní var haldinn fundur í efnahags- og skattanefnd þar sem umræðuefnið var IceSave samningurinn. Var skilanefnd Landsbankans boðið. Þar var síðan staðfest það sem ég hafði verið að velta fyrir mér, þ.e. vextir af láninu eru ekki forgangskröfur og falla að fullu á íslenska ríkið og að við deilum aðgangi að eignum Landsbankans með hinum forgangskröfuhöfunum (Bretum og Hollendingum).

Þetta er sem sagt samantektin á IceSave farsanum séð frá mínum bæjardyrum. Einhvern veginn hefur sú tilfinning mín vaxið að kostnaðurinn og áhættan við að hafna ríkisábyrgðinni og þar með fella þennan samning hafi minnkað í hlutfalli við kostnað og áhættu við að samþykkja samninginn. Einhvern veginn fær maður það á tilfinninguna að þessi samningur geri ekkert annað en að lengja í hengingarólinni. Það verður reyndar spennandi að sjá lagafrumverpið sem lagt verður fram á Alþingi varðandi ríkisábyrgðina, en þá hljóta stjórnvöld að koma með útreikninga á getu þjóðarbússins til að standa við samningana. Eitt sem þarf að varast við slíka kynningu er að það er rangt að bera greiðslugetuna saman við landsframleiðslu, heldur þarf að bera hana saman við afgang af erlendum viðskiptum okkar, því við verðum að greiða þetta í gjaldeyri, ekki íslenskum krónum.

Svona er málið fram á þennan dag séð frá mínum bæjardyrum. Ég mun halda ótrauður áfram að djöflast í þessu máli. Nú voru að berast upplýsingar um að ríkisábyrgðin yrði lögð fyrir Alþingi á föstudaginn. Spurning um að mæta á pallana?

—-

Þessu til viðbótar ber það vott um gríðarlega bjartsýni ef ekki barnaskap að halda að heimtur verði allt að 95%.
Helmingur eignasafns Landsbankans eru útlán, hversu stórt hlutfall þeirra er til gjaldþrota fyrirtækja?

Pétur Richter á þakkir skilið fyrir þetta framtak, hann er tvímælalaust einn af hetjum Íslands.

Getum staðið við Icesave

Borgarafundur um málið í kvöld

Í IÐNÓ, mánudaginn 29. júní kl. 20-22.

 

Fundarefni:

IceSave - Getum við borgað?.

Frummælendur:

• Helgi Áss Grétarsson lögfræðingur
• Einar Már Guðmundsson rithöfundur
• Steingrímur J. Sigfússon fjármálaráðherra

Í pallborði verða (auk ofangreindra):

• Meðlimir úr InDefence hópnum
• Eygló Harðardóttir þingmaður
• Elvira Méndez dr. í Evrópurétti

Að vanda hefur öllum þingmönnum verið sérstaklega boðið.

Fundarform verður með sama sniði og áður, þegar frummælendur hafa lokið máli sínu er orðið gefið laust og fundargestir úr sal fá að tjá sig eða spyrja þátttakendur í pallborði spurninga.

Hver aðili hefur tvær mínútur til að tjá sig svo gott er að vera vel undirbúinn.

Icesave-ábyrgð úr ríkisstjórn

Þessu tengt: Attac á Íslandi

Frábært framtak og ég stefni að því að mæta í Iðnó.  Langar að nota tækifærið og vekja athygli á þessu: 

Fimmtudaginn 2. júlí kl. 20.00 verður í JL-húsinu, Hringbraut 121, húsakynnum ReykjavíkurAkademíunnar, haldinn kynningar- og umræðufundur. Kynnt verða Attac-samtökin, og verða fulltrúar frá Noregsdeild þeirra samtaka með framsögu um Attac og starf samtakanna. Attac eru alþjóðasamtök með deildir í um 50 löndum. Þau hafa það að markmiði að berjast gegn nýfrjálshyggju og hnattvæðingu í nafni hennar, en eru fylgjandi hnattvæðingu að öðru leyti. Attac lítur á það sem eitt meginverkefni sitt að fylgjast með alþjóðastofnunum nýfrjálshyggjunnar eins og AGS.

Einnig mun Lilja Mósesdóttir hagfræðingur flytja erindi um Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og þau vandamál sem það hefur í för með sér að láta hann hafa yfirstjórn með efnahagsmálum Íslendinga. Hún mun í erindi sínu benda á aðrar færar leiðir í þeim efnum, en flestir valkostir munu vera betri í efnahagsmálum en láta AGS stýra þeim. 

Að fundinum stendur bráðabirgðastjórn Íslandsdeildar Attac. Benda má á heimasíðu samtakanna, attac.is, fyrir þá sem vilja fræðast meira.

Attac á Íslandi.

http://attac.is/

Borgarafundur um Icesave

Ræðan mín á Austurvelli

Ræða á Austurvelli 27. Júní 2009

Fundarstjóri, ágætu fundarmenn.

„Ef vér slítum í sundur lögin, slítum vér og í sundur friðinn"

Sættir og málamiðlun í deilum eru lykilhugtök í friðarboðskap þeirra bókmennta sem skrifaðar voru á mestu ófriðartímum þjóðarinnar, þegar kristni var tekin upp á Íslandi árið 1000.  En hvernig skildu menn þess tíma hugtakið lög?  Lög voru alls ekki lagabókstafurinn fyrst og fremst; lögin voru samfélagið sjálft, hin siðræna undirstaða, rétt hegðun gagnvart náunganum, heiðarleiki.  Ef lögin voru slitin, ef samfélagið var brotið upp var ófriður skollinn á.  Nú hafa þessi varnaðarorð Þorgeirs Ljósvetningagoða orðið að raunveruleika á okkar tímum, þegar ráðamenn þjóðarinnar hafa „slitið í sundur lögin".

Sem frjálsir þegnar hefur almenningur í landinu kosið sér fulltrúa, sér jafna menn og konur, til að fara með hagsmunamál sín í stjórnsýslu og lykilstofnunum samfélagsins.  Það er gert í því sjónarmiði að jafna stöðu þegnanna á milli, skapa jöfn skilyrði til atvinnustarfsemi og jafnframt að hlúa að uppbyggingu samfélagslegra þátta.

Undanfarin ár hefur þessi skilningur allur snúist á hvolf, þegnarnir eru farnir að þjóna samfélagsyfirbyggingunni og eru orðnir að þrælum fjármálastofnanna.  Ef skapa á skilyrði fyrir frjálsa þegna til að búa í þessu landi til framtíðar verður að snúa þessum formerkjum aftur við og hlúa að grunnstoðum samfélagsins, þegnunum sjálfum, heimilunum í landinu.

---

Stjórnvöld og aðilar vinnumarkaðarins hafa nú um nokkurt skeið unnið hörðum höndum að gerð stöðugleikasáttmála.  Fyrir nokkrum vikum tóku Hagsmunasamtök heimilanna sér það bessaleyfi að senda samningsaðilum sínar áherslur málsins vegna.

Við teljum ljóst að alger forsendubrestur sé kominn upp í veðlánum heimila, bæði hvað varðar verð‐ og gengistryggð lán, sem vegur að fjárhagslegu sjálfstæði íslenskra heimila og grefur undan tilvist þeirra og framtíðarsýn.  Forsendur endurreisnar eru að leiðréttingar á stöðu mála eigi sér stað og í framhaldi sameinist hagsmunaaðilar og stjórnvöld um endurmótun og þróun kerfis með það að leiðarljósi að ábyrgð í lánveitingum verði framvegis deilt á milli samningsaðila.  Jafnframt verði samtímis hafist handa við að snúa ógnvekjandi skuldastöðu heimilanna við en frá 1980 til 2008 hefur skuldastaða heimilanna sem hlutfall af ráðstöfunatekjum farið úr 20% í liðlega 300%.

Aðgerðaáætlun sú sem við kynntum til leiks er ítarleg og sett fram í 3 áföngum.  Í fyrsta lagi leggum við til ýmsar bráðaðgerðir á borð við leiðréttingu gengis- og verðtryggðra lána.  Að bráðaðgerðum loknum þarf að vinna með skipulögðum hætti að viðsnúningi á skuldastöðu heimilanna.  Að lokum verði unnið að efnahagslegu jafnvægi til framtíðar þar sem grunnkrafan er lað ausnir í dag skapi ekki augljós vandamál til framtíðar.

Það er skemmst frá því að segja að okkur var ekki boðið til sætis við „stóra borðið" í ár, eins og samningsvettvangur aðila er gjarnan kallaður.

Í vikunni sem leið var svo stöðugleikasáttmálinn undirritaður við hátíðlega athöfn í Þjóðmenningarhúsinu.  Í fréttum var samningurinn sagður afar mikilvægur áfangi  og veigamikil forsenda fyrir endurreisnarstarfinu á næstu misserum.  Óskaði forsætisráðherra þjóðinni til hamingju með samninginn.

Ég verð að viðurkenna að ég er ekkert sérstaklega hamingjusamur með þennan samning.  En við hverju er að búast.  Ég er ekki þjóðin.

Stöðugleikasáttmálinn tryggir í sessi efnahagsáætlun Alþjóða gjaldeyrissjóðsins og stjórnvalda þar sem áformað er meðal annars að stoppa upp í 130 milljarða fjárlagagat frá 2009 til 2011.  Það er álíka mikið og fer í rekstur heilbrigðis- og menntakerfis þjóðarinnar á heilu ári.  Í því samhengi má spyrja hvernig skuldastaða heimilanna mun koma til með að líta út að þeim tíma liðnum þegar gjaldþrot vísitölufjölskyldunnar liggur fyrir fyrir liggur samkvæmt opinberum tölum Hagstofunnar, það er að hún er nú rekin með um 2 milljón króna halla á ári að meðaltali.  Engir slík áætlun af hálfu stjórnvalda liggur fyrir.

Burt séð frá því sáu samningsaðilar þó ástæðu til að setja inn klausu varðandi skuldsett heimili þar sem megin inntakið er „að tryggja að þau úrræði sem þegar hefur verið komið á gagnist, eins og vænst var og að tillögur um viðbótarúrræði verði gerð í samráði við aðila vinnumarkaðarins eftir því sem þörf krefur".

Öll úrræði, sem kynnt hafa verið til sögunnar hingað til af hálfu stjórnvalda, snúast fyrst og fremst um að gulltryggja að fólk haldi áfram að greiða af stökkbreyttum skuldbindingum sem hafa rokið upp úr öllu valdi á brostnum forsendum.

Úrræðin virðast því fyrst og fremst hafa þann tilgang að verja hagsmuni lánveitenda eins og frekast er kostur enda kannski ekki við öðru að búast þegar lánveitendur hanna úrræðin sjálfir.

Það er ljóst að þeir aðilar sem hafa haft því hlutverki að gegna í gegnum tíðina að standa vörð um hagsmuni launþega sitja orðið báðum megin við borðið.  Og satt best að segja grunar mig að verkalýðsforystan sjái hreinlega ekki hinn almenna launamann fyrir peningahrúgunni sem henni hefur verið falið að hlúa að fyrir lífeyrissjóðina. 

Herdís Dröfn Baldvinsdóttir hefur gert doktorsverkefni um tengsl og samgróna innviði íslenska fjármálageirans og verkalýðssamtaka. Í útdrætti segir meðal annars að sterk yfirráðastétt, eða elíta, ríki á landinu, og bindiafl hennar felist meðal annars í krosseignatengslum en einnig öðrum kross-yfirráðum, ef svo má að orði komast.

Meginniðurstaðan er sú að „með samstarfi við starfsfólk í einkalífeyrissjóðageiranum hafi verkalýðshreyfingin verið innlimuð í þessar ytri valdaformgerðir, með gríðarmiklu og flóknu neti samtengdra yfirráða á sviði einkalífs og fjármála. Það er megin þversögn verkalýðshreyfingarinnar: hún er orðin veikburða fyrir hönd meðlima sinna en sterk fyrir „ríkjandi yfirstétt".

Þó niðurstaða Dr. Herdísar sé sjokkerandi í sjálfu sér verður að viðurkennast að hún er allt að því fyrirsjáanleg.  Því mætti jafnvel segja að það þyrfti engan kjarneðlisfræðing til að koma auga á samruna fjárvaldsins og forystu verkalýðshreyfingarinnar. Til dæmis má nefna að í mörgum tilfellum við útgreiðslu launa er launagreiðendum uppálagt að leggja verkalýðsfélagsgjöld starfsmanna beinustu leið inn á bankareikninga lífeyrissjóða.  Eitt af skiltunum sem sjá mátti í kröfugöngu þann 1. maí síðast liðinn bar áletrun sem segir allt sem segja þarf: „ASÍ er skúffufyrirtæki".

Aukaársfundur ASÍ 2009 var haldinn í mars síðast liðinn.  Í setningarræðu sinni gerði forseti ASÍ vanda heimilanna að umtalsefni.  Honum varð að orði: 

„Það er ... mikið áhyggjuefni hvernig bæði stjórnmálaflokkar og sjálfskipaðir bjargvættir hafa afvegaleitt umræðuna um raunhæfar lausnir á vanda heimilanna. Yfirboð um almenna lækkun skulda sem fjármagna á með galdraþulum skapa auðvitað væntingar meðal almennings um það sem vitað er að ekki verður hægt að mæta."

Það er dapurlegt að hafa þessi orð eftir forseta Alþýðusambandsins.  Að mínu viti ætti hann og hans líkar að leggja meiri áherlsu á að elta uppi alkemistana sem með aðstoð ráðandi afla rændu bankana innan frá í stað þess að setja púður í að ráða almenningi frá réttlæti og skynsemi.

Í samhengi við gerð stöðugleikasáttmálans ritaði Ingólfur H. Ingólfsson félagsfræðingur ágæta grein sem kallast „Hinar nýju stéttir - lánadrottnar og skuldarar".  Í greininni kemur meðal annars fram að frá og með áttunda áratugnum hafi aðgangur að lánsfé stóraukist og í krafti þess hafi hefðbundin stéttabarátta milli launþega og atvinnurekanda mun minna vægi en áður.  Þess í stað hafi orðið til nýjar stéttir eins og titill greinarinnar ber vitni um.

Með leyfi fundarstjóra langar mig að lesa nokkrur orð upp úr grein Ingólfs:  

„Það tók innan við þrjátíu ár að breyta aldagamalli stéttarskiptingu þjóðfélagsins úr því að vera á milli launþega og atvinnurekenda í það að vera á milli lánadrottna og skuldunauta. Hver einasti vinnandi maður skuldar lánastofnun sinni að meðaltali tvöfaldar til þrefaldar árstekjur sínar. Vaxtakjör skipta orðið meira máli en launakjör. Samningstaða gangvart lánadrottni skiptir meira máli en við vinnuveitanda og það sem gerir stöðuna sérstaklega erfiða er að það eru engin stéttarsamtök skuldara til, aðeins stéttarsamtök launþega.

Á Íslandi er óréttlætið í stéttskiptingu skuldunauta og lánadrottna ekki fólgið í því að stéttaskiptingin sé yfirhöfuð til, heldur er það fólgið í verðtryggingu lánsfjármagns. Það er gegn þessu óréttlæti sem almenningur er að berjast, óháð því hverjar tekjur hans eru og óháð því hvort hann á eitthvað af eignum eða ekki. Sá göfugi vilji ríkisstjórnarinnar að ætla að ræða málefni heimilanna í landinu við samtök atvinnulífsins eru því dæmd til þess að mistakast. En henni er kannski vorkunn því að við hvern á hún að tala? Það eru bara til heildarsamtök lánadrottna en engin heildarsamtök skuldunauta! Mín fátæklegu ráð til ríkisstjórnarinnar eru því einfaldlega þau að hlusta á fólkið í landinu og framkvæma svo vilja þess."

Það er ekki annað hægt en að taka heilshugar undir með Ingólfi í þessum efnum.  Þó leyfi ég mér að fullyrða að Hagsmunasamtök heimilanna séu í það minnsta vísir að lánþegasamtökum.  Við höfum alla vega tekið afgerandi stöðu sem málsvari lánþega á neytendasviði.  Sem slík erum við gjörsamlega búin að tala okkur blá í framan við dræmar undirtektir stjórnvalda. 

Því spyr ég ykkur fundarmenn að því nú hvort tími sé kominn til aðgerða?

Aðstæður eru nú með þeim hætti að ekki verður hjá því komist að grípa til nauðvarnar til að knýja fram tafarlausar úrbætur, þjóðinni til heilla.

Satt best að segja átti ég aldrei von á því að til þessa myndi koma.  Ég kaus að treysta því í lengstu lög að stjórnvöld myndu átta sig á því að það væri í þeirra valdi að afstýra stórkostlegu tjóni og allsherjar upplausnarástandi í þjóðfélaginu sem ég hef áður varað við og vísað til sem fjárhagslegrar borgarastyrjaldar.

Sú styrjöld er reyndar hafin fyrir margt löngu síðan, en áhrif hennar eru nú byrjuð að koma fram með víðtækari hætti en áður. Flestum er sjálfsagt ennþá í fersku minni Álftanesaðferðin, sem svo hefur verið nefnd, þegar maður sem misst hafði hús sitt afréð að rústa það með þungavinnuvél á sjálfan þjóðhátíðardaginn.

Þó mótmælin á 17. júní hafi ekki ratað inn í beina útsendingu Ríkissjónvarpsins frá Austurvelli var sýnt þegar forsætisráðherra og forseti lögðu blómsveig að styttu Jóns Sigurðssonar, sjálfstæðisímynd þjóðarinnar.

En hvað felst í því sjálfstæði?  Jú, vissulega liggur beint við að skírskota til hins fullvalda lýðveldis, en spyrja má að því hvernig slíkt fullveldi var fengið.  Með þrælslund og undirlægjuhætti? Eða þurftu menn og konur að taka á honum stóra sínum og standa með sjálfum sér og gegn hvers kyns ofríki þegar á hólminn var komið?

Ef við samþykkjum hljóðalaust það óréttlæti sem felst í höfuðstólshækkun lána á grundvelli vafasamra vísitölu- og gengisbindinga erum við þá nokkuð annað en skuldaþrælar sem ekki þorum að rísa upp og berjast fyrir réttindum okkar?

Í vikunni sem leið voru haldnir fundir víðsvegar um landið á vegum HH um boðun greiðsluverkfalls.  Í beinu framhaldi óskaði stjórn HH eftir umboði félagsmanna til að skipa verkfallsstjórn og hefja aðgerðir eins og þær hafa verið skilgreindar.  Kosning fór fram rafrænt og liggja niðurstöður nú fyrir.  Þær eru afgerandi.  77% svarenda sögðu já.  

Í raun er margt líkt með greiðsluverkfalli og hefðbundnu verkfalli.  Mikilvægt er að hafa í huga að venjulega leggur fólk ekki niður störf vegna þess að það ætli sér að hætta að vinna.  Nei, fólk fer í verkfall til að berjast fyrir bættum kjörum. 

Þetta má algerlega yfirfæra á greiðsluverkfallið.  Ég veit til dæmis ekki um neinn sem vill hætta að borga af lánunum sínum eða hefur ekki áhuga á að standa við þær skuldbindingar sem viðkomandi stofnaði til í góðri trú.  Hins vegar veit ég um marga sem eru mjög ósáttir við þau lánakjör sem bjóðast á Íslandi um þessar mundir og framgöngu stjórnvalda í þeim málum.

Til að auka líkurnar á að hertar aðgerðir skili árangri er nauðsynlegt að skipulegga þær vel.  Hlutverk verkfallsstjórnar verður að skipuleggja og sjá um framkvæmd verkfallsins.  Hugsanlega verður ákveðið að boða verkfallið þegar nægilegur fjöldi hefur lýst yfir áhuga á að taka þátt í hertum aðgerðum með einum eða öðrum hætti.  Líkt og þegar um hefðbundið verkfall er að ræða verður kröfugerð afhent ríkissáttasemjara við boðun greiðsluverkfalls og þess freistað að fá stjórnvöld að samningaborðinu.

Það skal sérstaklega tekið fram að markmiðið með aðgerðinni er ekki að valda tjóni heldur að vinna gegn frekara tjóni síðar meir sem mun eiga sér stað verði stefnan ekki tekin í rétta átt.

En hvers vegna ætti nokkur maður að taka þátt í slíkum aðgerðum?  Þessari spurningu er erfitt að svara nema út frá eigin forsendum.  Ég er reiðubúinn að deila með ykkur hvers vegna ég íhuga þátttöku. 

Í fyrsta lagi ber að nefna skálkaskjól þeirrar efnahagsóstjórnar sem hér hefur liðist, höfuðóvin íslenskrar alþýðu á efnahagslegum grundvelli, sjálfa verðtrygginguna, sem verður að afnema með öllu.  Verðtryggingin er ekki bara óréttlát svikamylla heldur er hún einnig lögvarinn þjófnaður þar sem eignir almennings eru með skipulögðum hætti færðar elítunni á silfurfati.  Að tengja höfuðstól skulda við verðbólgu er auk þess algerlega fráleitt og þjóðhagslega óhagkvæmt.  Þetta virðast flestar þjóðir heims skilja.

Í annan stað er óheimilt samkvæmt frumvarpi því sem varð að lögum um vexti og verðtryggingu að tengja fjárskuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla.  Gengistryggð lán eru því sjálfsagt ólögmæt.  Það að íslensk stjórnvöld kusu engu að síður að leyfa slík neytendalán á sínum tíma er að öllum líkindum ámælisvert.

Í þriðja lagi eru forsendur flestra lánasamninga brostnar þar sem í mörgum tilfellum hafði annar samningsaðilinn með atferli sínu bein áhrif á höfuðstól skuldarinnar til hækkunnar.  Ég er að tala um það hvernig bankarnir, eigendur þeirra og lykilstjórnendur, felldu gengi krónunnar með svo kröftugu handafli að gengistryggð lán tvö- til þrefalduðust og verðtryggð lán hækkuðu um fjórðung á um það bil ári.

Á endanum hlaut eitthvað að láta undan í þessum hamagangi og bankarnir fóru á hausinn hver á fætur öðrum.  Fyrstu viðbrögð stjórnvalda við þeirri krísu voru að tryggja innstæður á Íslandi umfram skyldu og bæta duglega í peningamarkaðssjóði til að koma til móts við tap þeirra sem höfðu verið svo ólánsamir að falla fyrir þeim gylliboðum bankanna.

Kostnaðurinn við þessar aðgerðir vorum um 1.200 milljarðar.  Það slagar hátt upp í landsframleiðslu ársins 2008.  Hagsmunasamtök heimilanna hafa aldrei lýst andstöðu við þessar aðgerðir þó að sitt sýnist sjálfsagt hverjum.  Aftur á móti höfum við gert þá kröfu að öll sparnaðarform verði varin en ekki bara sum. 

Því hvers vegna er sparifé þess sem ákvað að binda það í fasteign ómerkilegra en sparifé þess sem ákvað fjárfesta í peningamarkaðssjóði?  Á meðan sumt sparifé er varið upp í topp er annað gengisfellt eða brennt á verðbólgubáli. 

Til þess að bíta svo endanlega höfuðið af skömminni virðast stjórnvöld ætla að fjármagna nýtt ofvaxið fjármálakerfi með húsnæðisskuldum almennings. 

Eða hvað?  Myndi norrænni velferðarstjórn detta slíkur ósómi til hugar?  Að kaupa lánin á hrakvirði úr þrotabúum gömlu bankanna og innheimta þau svo margfalt til baka af fullri hörku?  Það er enginn svo óforskammaður að gera nokkuð slíkt, eða hvað?

Góðir fundarmenn.

Að endingu þakka ég gott hljóð og minni á að án réttlætis verður enginn friður.

Nokkur fjöldi á Austurvelli

Samfélagssáttmáli HH

http://www.heimilin.is/varnarthing/about/alyktanir-samtykktir/353-samfelagssattmali-hh

Sáttmáli undirritaður á morgun

Drögin í heild sinni birt hér.

1

Stöðugleikasáttmáli

Alþýðusambands Íslands, Bandalags háskólamanna, BSRB,

Kennarasambands Íslands, SSF, Samtaka atvinnulífsins,

ríkisstjórnarinnar og Sambands íslenskra sveitarfélaga.

Þessi stöðugleikasáttmáli er gerður við mjög erfiðar aðstæður í efnahags- og atvinnumálum sem bitna

hart á heimilum og atvinnulífinu í landinu. Við þessar kringumstæður hafa aðilar þessa sáttmála

sameinast um aðgerðir til að vinna þjóðina út úr vandanum.

Markmið stöðugleikasáttmálans er að stuðla að endurreisn efnahagslífsins. Í upphafi viðræðna settu

samningsaðilar sér markmið um að í lok árs 2010 verði verðbólga ekki yfir 2,5%, halli hins opinbera

verði ekki meiri en 10,5% af VLF, dregið hafi úr gengissveiflum, gengið styrkst og hafi nálgast

jafnvægisgengi. Einnig verði vaxtamunur við evrusvæðið innan við 4%. Þannig hafi skapast skilyrði

fyrir auknum fjárfestingum innlendra sem erlendra aðila, auknum hagvexti, nýrri sókn í atvinnumálum

og grunnur lagður að bættum lífskjörum til framtíðar.

Aðilar eru einnig sammála um að mikilvægt sé að styrkja stöðu heimilanna, verja undirstöður

velferðarkerfisins, standa vörð um menntakerfið og verja störf jafnt á almennum vinnumarkaði sem

og hjá hinu opinbera eins og aðstæður frekast leyfa.

Samhliða gerð þessa sáttmála hafa aðilar vinnumarkaðarins sameinast um að eyða óvissu á

vinnumarkaði með því að ljúka gerð kjarasamninga sem gilda til nóvemberloka árið 2010, þar sem

áhersla er lögð á að styrkja stöðu þeirra tekjulægstu.

Til að ná framangreindum markmiðum hafa aðilar þessa sáttmála sameinast um eftirfarandi:

1. Kjarasamningar

-Samhliða gerð þessa sáttmála hafa samningsaðilar á almennum vinnumarkaði náð

samkomulagi um að framlengja kjarasamninga á almennum vinnumarkaði til loka nóvember

2010.

-Samningsaðilar á opinberum vinnumarkaði munu eins fljótt og auðið er ganga frá

kjarasamningum sem byggja á þessum stöðugleikasáttmála.

-Forsendur stéttarfélaga á opinberum vinnumarkaði fyrir gerð kjarasamninga eru að ekki

verði gripið til lagasetninga eða annarra stjórnvaldsaðgerða sem hafa bein áhrif á innihald

kjarasamninga eða kollvarpa með öðrum hætti þeim grunni sem kjarasamningar byggja á.

Þetta hindrar þó ekki að sett verði lög sem kalla á breytingar á kjarasamningum enda sé um

slíkt samið milli aðila kjarasamnings í framhaldinu.

2. Fyrirliggjandi aðgerðaáætlun í ríkisfjármálum

Ríkisstjórnin hefur kynnt samningsaðilum áform sín um aðgerðaráætlun í ríkisfjármálum 2009 – 2013.

Mikilvægt er að ná jöfnuði í ríkisfjármálum sem allra fyrst og þá mögulega fyrr en gert er ráð fyrir í

sameiginlegri áætlun stjórnvalda og AGS.

Samstaða er um eftirfarandi fyrir tímabilið 2009 – 2011:

- Í ljósi þess að tekjustofnar ríkisins dragast mikið saman er mikilvægt að hlutdeild tekjuöflunar

í aðgerðunum verði ekki of mikil. Skattar verði lækkandi hlutfall aðlögunaraðgerða eftir

yfirstandandi ár og ekki samtals hærra en 45% þeirra fyrir árin 2009 – 2011.

- Fjárlagafrumvarp fyrir 2010 verði í samræmi við framlagða áætlun og þá liggi fyrir eins og

kostur er, endanleg og nákvæm útfærsla vegna 2011 ásamt nauðsynlegum lagabreytingum.

Virku samráði verði haldið áfram um undirbúning þessara áætlana í sumar og haust.

- Náist markmið þessa sáttmála um hraðari endurreisn efnahags- og atvinnulífs og verulega

minna atvinnuleysi en nú er spáð verði það svigrúm sem við það skapast nýtt til að verja

betur velferðarkerfið, draga úr skerðingum tryggingabóta, skattahækkunum og lækka

tryggingagjald. Gangi endurreisnin hægar en nú er spáð eru aðilar sáttmálans sammála um

2

nauðsyn þess að endurskoða aðhaldsaðgerðirnar í því ljósi, m.a. hagræna skiptingu tekna- og

gjaldahliðar ríkisfjármála.

3. Bætt staða lántakenda og skuldsettra heimila

Mikilvægt er að bæta stöðu skuldsettra heimila. Í því skyni mun ríkisstjórnin hraða vinnu

ráðherranefndar sem fjallar um stöðu þeirra. Þar verði m.a. lögð áhersla á að tryggja að þau úrræði

sem þegar hefur verið komið á gagnist eins og vænst var. Einnig verði gerðar tillögur í samráði við

aðila vinnumarkaðarins um viðbótarúrræði eftir því sem þörf krefur. Þá skal sérstaklega horft til þess

hóps sem nýlega keypti sína fyrstu eign.

Jafnframt verði lagðar fram tillögur í samráði við aðila vinnumarkaðarins um það hvernig styrkja megi

stöðu lántakenda á fjármálamarkaði.

4. Framkvæmdir til að stuðla að aukinni atvinnu

Ríkisstjórnin mun greiða götu þegar ákveðinna stórframkvæmda sbr. þjóðhagsáætlun, s.s.

framkvæmda vegna álvera í Helguvík og Straumsvík. Undirbúningsvinnu verði hraðað vegna áforma

sem tengjast fjárfestingu í meðalstórum iðnaðarkostum, s.s. gagnaverum og kísilflöguframleiðslu.

Kappkostað verður að engar hindranir verði af hálfu stjórnvalda í vegi slíkra framkvæmda eftir 1.

nóvember 2009.

Einnig verði unnið skipulega að úrvinnslu áforma um aðrar stórfjárfestingar í atvinnulífinu þannig að

taka megi ákvarðanir sem fyrst um hugsanlegan framgang þeirra.

Ríkisstjórnin gangi til samstarfs við lífeyrissjóði um að þeir fjármagni stórar framkvæmdir sbr.

minnisblað vegna verklegra framkvæmda dags. 16.06.2009 o.fl. með sérstakri fjármögnun. Stefnt skal

að því að viðræðum ríkisstjórnar og lífeyrissjóða verði lokið fyrir 1. september 2009. Aðkoma

lífeyrissjóða að slíkum verkefnum útilokar ekki þátttöku annarra fjárfesta eða lánveitenda, innlendra

sem erlendra.

Sveitarfélög og önnur stjórnvöld tryggi að farið verði að tímafrestum við gerð skipulags og allar

leyfisveitingar og greitt verði fyrir nýjum fjárfestingum eins og kostur er.

5. Endurreisn bankanna

Eigendastefna ríkisins gagnvart bönkunum feli í sér að erlendir aðilar geti eignast meirihluta í

einhverjum nýju bankanna og eftir atvikum öðrum fjármálafyrirtækjum. Þannig verði m.a. reynt að

tryggja eðlilegan aðgang að erlendu lánsfé fyrir atvinnulíf og heimili. Endurskipulagningu á eignarhaldi

bankanna verði lokið 1. nóvember 2009.

Upplýst verði hvernig farið verður með gjaldeyrisjöfnuð bankanna fyrir 17. júlí 2009.

6. Endurreisn atvinnulífsins og samfélagsleg ábyrgð

Stjórnvöld og aðilar vinnumarkaðarins móti sameiginlega viðmið sem fylgt verði við endurreisn

atvinnulífsins og aðkomu opinberra aðila að atvinnustarfsemi og eignarhaldi fyrirtækja. Í þessu starfi

verði m.a. stuðst við viðurkenndar innlendar og erlendar leiðbeiningar um stjórnarhætti fyrirtækja.

7. Hömlur á gjaldeyrisviðskipti

Hömlum á gjaldeyrisviðskiptum verði aflétt í áföngum í samræmi við tímasetta áætlun

ríkisstjórnarinnar með það að markmiði að koma stöðugleika á gengi íslensku krónunnar. Áætlunin

verði lögð fram fyrir 1. ágúst og taki mið af lausn á vanda vegna fjármagnsflæðis úr landi. Leitast verði

við að aflétta hömlum á nýrri fjárfestingu fyrir 1. nóvember 2009.

Meðal þeirra leiða sem reynt verði að fara er að erlendir aðilar fái uppgerðar kröfur sínar í krónum á

hendur ríki eða Seðlabanka með skuldabréfum til langs tíma í evrum eða öðrum erlendum

gjaldmiðlum. Þá verði látið reyna á áhuga lífeyrissjóðanna á að koma að viðskiptum við erlenda aðila

sem eiga eignir í íslenskum krónum.

3

8. Málefni sem snúa sérstaklega að sveitarfélögum

Ríkisstjórnin og Samband íslenskra sveitarfélaga munu efla samstarf sitt á sviði efnahagsmála og

styrkja samræmingu áætlanagerðar og þjóðhagsreikninga hins opinbera búskapar. Ennfremur munu

ríki og sveitarfélög eiga með sér aukið samstarf um fyrirkomulag aðhaldsaðgerða og þróun afkomu

beggja aðila. Þá verður gengið frá útistandandi skuldum ríkisins vegna húsaleigubóta.

Í þeim aðhaldsaðgerðum sem sveitarfélögin standa frammi fyrir munu þau leggja áherslu á að verja

grunnþjónustuna og störfin sem kostur er. Ljóst er að í einhverjum tilfellum kunna einstök sveitarfélög

að telja þörf á auknum þjónustutekjum en reynt verður að takmarka gjaldskrárhækkanir sem kostur

er.

Samband íslenskra sveitarfélaga og aðilar vinnumarkaðarins munu skipa samráðshóp til að fjalla um

leiðir til að standa vörð um grunnþjónustu á vegum sveitarfélaga og forgangsröðun í starfsemi þeirra.

9. Málefni lífeyrissjóða

Ríkisstjórn, sveitarfélög og aðilar vinnumarkaðarins munu í sameiningu taka lífeyrismál og málefni

lífeyrissjóða til umfjöllunar. Farið verður yfir málin frá grunni án skuldbindinga og fjallað um

framtíðarsýn í þessum málaflokki.

Að óbreyttu hvílir sú lagaskylda á sjóðunum að endurskoða fjármögnun þeirra og/eða skerða réttindi

sjóðsfélaga. Aðilar eru sammála um að gera ráðstafanir til að unnt sé að fresta slíkum ákvörðunum að

sinni á meðan unnið er að heildarendurskoðun.

10. Lækkun vaxta

Aðilar vinnumarkaðarins treysta því að með þessum stöðugleikasáttmála skapist forsendur fyrir því að

stýrivextir Seðlabanka Íslands lækki í eins stafs tölu fyrir 1. nóvember 2009 og að þeir og aðrir vextir

bankans fari síðan áfram lækkandi. Aðilarnir leggja einnig áherslu á að til að örva hagkerfið, efla

atvinnulífið og bæta stöðu heimilanna sé nauðsynlegt að vextir lækki hratt á næstu mánuðum og að

vaxtamunur við útlönd verði ásættanlegur.

11. Samstarf um eftirlit á vinnumarkaði og vinnustaðaskírteini

Aðilar vinnumarkaðarins og stjórnvöld taki upp virkt samstarf um eftirlit á vinnustöðum og

vinnustaðaskírteini í samræmi við bókun ASÍ og SA frá 17. febrúar 2008. Markmiðið með slíku

samstarfi er m.a. að tryggja að starfsmenn njóti umsaminna réttinda og vinna gegn svartri

atvinnustarfsemi og misnotkun atvinnuleysisbóta. Ríkisstjórnin mun beita sér fyrir nauðsynlegum

lagabreytingum um almennt eftirlit á vinnustöðum og vinnustaðaskírteini.

12. Framkvæmd yfirlýsingar ríkisstjórnarinnar frá 17. febrúar 2008 og tengd atriði

Ríkisstjórnin mun beita sér fyrir eftirfarandi aðgerðum:

- Lögfest verði gjald í Starfsendurhæfingarsjóð frá atvinnulífinu á árinu 2009. Sjóðurinn fái

úr ríkissjóði 150 milljóna framlag á árinu 2010. Svo fremi að áfram verði unnið á

grundvelli sáttmála þessa mun framlag ríkisins í sjóðinn hækka í 250 milljónir 2011 og

350 milljónir 2012. Lögfesta skal framlög til sjóðsins frá lífeyrissjóðum Lögfesta skal á

næsta þingi að frá og með 1. júlí 2013 greiði ríkið 0,13% af tryggingagjaldsstofni til

sjóðsins. Komið verði á samráðsnefnd aðila vinnumarkaðarins og stjórnvalda til að meta

jafn óðum árangur og framhald verkefnisins.

- Skattaleg meðferð greiðslna úr sjúkra- og fræðslusjóðum, greiðslur úr verkfallssjóði og

fleiri tengd atriði verði endurskoðuð með hliðsjón af yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar frá því í

febrúar 2008.

- Framlög til fullorðinsfræðslu verði aukin í samræmi við yfirlýsinguna. Þá verði gert

samkomulag um aðkomu opinbera vinnumarkaðarins að kerfinu.

4

13. Fyrirvari Samtaka atvinnulífsins vegna sjávarútvegsins

Samtök atvinnulífsins viðhalda þeim fyrirvara gagnvart framlengingu kjarasamninga að vinna á vegum

ríkisstjórnarinnar um endurskoðun fiskveiðistjórnunar verði í þeim sáttafarvegi sem lagt var upp með

við skipan nefndar til þess að vinna að því máli.

14. Framgangur sáttmálans o.fl.

Allir aðilar þessa stöðugleikasáttmála samþykkja að vinna að framgangi sáttmálans og annarra brýnna

samfélagsverkefna á formlegum samráðsvettvangi ofangreindra aðila auk Bændasamtakanna, undir

forystu forsætisráðherra.

Ekki meira en 45% skattar

Afnemum verðtryggingu STRAX

Á vettvangi Hagsmunasamtaka heimilanna er barist fyrir afnámi verðtryggingar.

Vel má vera að hægt sé að afnema verðtryggingu með ESB aðild og upptöku evru í kjölfarið en það er ljóst að slíkt ferli tekur mörg ár og í ofanálag ekki ljóst hvort þjóðin myndi vilja ganga í ESB.

Við höfum ekki efni á að bíða lengur.  Afnemum verðtryggingu lána strax!

Hér er hægt að skrá sig í Hagsmunasamtök heimilanna: http://skraning.heimilin.is/

Verðbólga eykst á ný

„Ef vér slítum í sundur lögin, slítum vér og í sundur friðinn“

Sættir og málamiðlun í deilum eru lykilhugtök í friðarboðskap þeirra bóka sem skrifaðar voru á mestu

ófriðartímum þjóðarinnar, þegar kristni var tekin upp á landinu árið 1000. En hvernig skildu menn þess

tíma hugtakið lög? Lög voru alls ekki lagabókstafurinn fyrst og fremst; lögin voru samfélagið sjálft, hin

siðræna undirstaða, rétt hegðun gagnvart náunganum, heiðarleiki. Ef lögin voru slitinn, ef samfélagið var

brotið upp var ófriður skollinn á. Nú hafa þessi varnaðarorð Þorgeirs Ljósvetningagoða orðið að

raunveruleika á okkar tímum, þegar ráðamenn þjóðarinnar hafa “slitið í sundur lögin.”

Stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna vill með meðsendu fylgiskjali koma á framfæri lykilatriðum um

málefni heimilanna inn í umræður um Samfélagssáttmála þann sem nú er í smíðum.

Sem frjálsir þegnar hefur almenningur í landinu kosið sér fulltrúa, sér jafna menn og konur, til að fara með

hagsmunamál sín í stjórnsýslu og lykilstofnunum samfélagsins. Það er gert í því sjónarmiði að jafna stöðu

þegnanna á milli, skapa jöfn skilyrði til atvinnustarfsemi og jafnframt að hlúa að uppbyggingu

samfélagslegra þátta.

Undanfarin ár hefur þessi skilningur snúist allur á hvolf og þegnarnir eru farnir að þjóna

samfélagsyfirbyggingunni og eru orðnir að þrælum fjármálastofnana. Ef skapa á skilyrði fyrir frjálsa þegna

til að búa í þessu landi og byggja hér upp atvinnulíf til framtíðar verður að snúa þessum formerkjum aftur

við og hlúa að grunnstoðum samfélagsins, þegnunum sjálfum, heimilunum í landinu.

Stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna óskar ykkur góðs gengis í þeirri miklu vinnu sem þið eigið fyrir

höndum og er boðin og búin til að leggja sitt af mörkum í því samhengi, sé þess óskað.

Stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna, Reykjavík 5. júní 2009

www.heimilin.is

Póstur þessi hefur og verður einnig sendur til:

Forsætisráðherra

Fjármálaráðherra

Viðskiptaráðherra

Dómsmálaráðherra

Félagsmálaráðherra

Allra þingmanna allra flokka

Ríkissáttasemjara

Stjórnar ASÍ

Stjórnar SA

Stjórnar SI

Allra helstu sambanda og félaga verkalýs og launþega

Sambands Íslenskra sveitarfélaga og aðilarfélaga

Fjölmiðla

Samtökum, stofnunum og talsmanni neytenda

 

Markmið og kröfur til nýs samfélagssáttmála

Markmið

Stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna telur ljóst að alger forsendubrestur sé kominn upp í veðlánum

heimila, bæði hvað varðar verð‐ og gengistryggð lán, sem vegur að fjárhagslegu sjálfstæði íslenskra heimila

og grefur undan tilvist þeirra og framtíðarsýn.

Forsendur endurreisnar eru að leiðréttingar á stöðu mála eigi sér stað í sumar og í framhaldi sameinist

hagsmunaaðilar og stjórnvöld um endurmótun og þróun kerfis með það að leiðarljósi að ábyrgð í

lánveitingum verði framvegis deilt af meira jafnræði milli lánveitenda og lántaka. Jafnframt verði samtímis

hafist handa við að snúa ógnvekjandi skuldastöðu heimilanna við.

Hagsmunasamtök heimilanna setja hér með fram tillögur að leiðum, sem innlegg í nýjan samfélagssáttmála,

til að sátt náist aftur milli hins opinbera, fjármálakerfis, atvinnulífs og heimila hér á landi sem allra fyrst. Sú

sátt sem hefur varað í fjölda mörg ár, um í raun meingallað fjármálakerfi, var rofin í undanfara

bankahrunsins. Ljóst er að hvorki heimilin né atvinnulífið í landinu hafa lengur ráð á núverandi verðtryggðu

lánakerfi, sem hlýtur að kalla á fullkomna endurskoðun kerfisins. Til að endurheimta og byggja aftur upp

traust milli þessara aðila og koma á nýjum samfélagssáttmála telur stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna

nauðsynlegt að vinna að eftirfarandi markmiðum og aðgerðum:

• Meginmarkmið er að efla trú landsmanna á grunnstoðir samfélagsins í kjölfar hrunsins og byggja upp

von um sanngjörn og uppbyggileg skilyrði fyrir fjölskyldur hér á landi til framtíðar og koma þar með í

veg fyrir upplausn og umfangsmikinn landflótta.

• Leiðrétta stöðu gengis‐ og verðtryggðra neytendalána strax í sumar.

• Leitað verði allra leiða til að skapa eins mörgum og hægt er fjárhagslegar forsendur til að halda

húsnæði sínu með því að laga til langs tíma greiðslubyrði að greiðslugetu, án þess að lengja stöðugt í

lánum

• Endurvinna kaupmátt heimilanna með því að draga markvisst úr skuldsetningu þeirra með skýrri

sameiginlegri stefnumörkun hins opinbera, samtaka neytenda, launþega og atvinnulífs. Forðast ber

þensluhvetjandi úrræði og álögur sem munu hækka beint innlent verðlag og draga þannig úr

samkeppnishæfi framleiðslufyrirtækja, útflutningsgreina og ferðaþjónustufyrirtækja.

• Afnema tengingu neysluverðsvísitölu við veðlán neytenda og gera lánakjör veðlána sambærileg og á

Norðurlöndunum.

• Koma á virkum samkeppnismarkaði með íbúðarhúsnæði, bæði á eignar‐ og leigumarkaði.

• Tryggja að allir landsmenn, 18 ára og eldri, geti verið þátttakendur á húsnæðismarkaði eftir efnum,

áherslum og aðstæðum.

• Endurskapa fjármálakerfið sem sanngjarnan bakhjarl heimila og atvinnulífs landsins, sem stenst

samanburð fjármálakerfa Norðurlandanna.

• Jafna ábyrgð lántakenda og lánveitenda við útlán, m.a. með því að takmarka veð við veðandlag,

takmarka kröfur um ábyrgðarmenn, afnema samkeppnishamlandi gjöld og kvaðir fjármálafyrirtækja.

• Snúa kredithagkerfinu í debethagkerfi með áherslu á frjálsan sparnað.

• Tryggja betri vernd og vitund neytenda um rétt og skyldur með eflingu málaflokksins.

• Yfirfara og endurskoða útreikninga og forsendur verðtryggingar og verðbreytinga á núverandi

lánasöfnum, fyrir 1.okt. nk.

• Endurskoða lög um greiðsluaðlögun, innheimtukostnað og fyrningarfrest fyrir 1.okt. nk., svo að

kynnt úrræði virki í reynd fyrir almenning, séu raunhæf úrræði og þannig að viðreysnar sé von eftir

þrot.

 

Bráðaaðgerðir ‐ tillaga HH að nauðsynlegum tafarlausum aðgerðum

Grunnkrafa er gerð um að ábyrgð og kostnaði sé jafnað milli lántakenda og lánveitenda með leiðréttingu

veðlána, samkvæmt tillögum HH á fjárhagslegum skaða þeim sem hlotist hefur í aðdraganda og í kjölfar

hruns fjármálakerfisins. Samtökin hafna einhliða boðaðri leið stjórnvalda að deila kostnaði vegna

efnahagshrunsins út frá skuldastöðu heimilanna eins og nú er gert með því að knýja fram

skuldaviðurkenningu veðkrafna fjármálastofnana. Þessar veðkröfur sem um ræðir eru langt umfram þær

skuldir sem upphaflega var stofnað til af samningsaðilum og þar með langt umfram upphaflega samninga og

greiðsluáætlanir. Þær fela í raun í sér stórtæka eignaupptöku í eiginfjárhlut fjölskyldna í fasteignum,

sparnaði og jafnvel ævilanga áskrift fjármálafyrirtækja að framtíðartekjum lántakenda. Samtökin hafna því

einnig að hægt sé hægt að senda bakreikninga á verðtryggð lánasöfn heimilanna með beinum hækkunum á

neysluverðsvísitölu. Heimilin eru ekki, og mega ekki vera, botnlaus sjálftökusjóður til að bæta fyrir tjón sem

varð vegna óábyrgrar útlánastefnu fjármálastofnana og meingallaðrar efnahagsstjórnar stjórnvalda.

Gerð er krafa um að hrun efnahagskerfisins og þar með vandi heimilanna sé skilgreint sem þjóðhagslegt

vandamál, sem beri að taka á með tilstilli sameiginlegra sjóða og taka tillit til í samningagerð við kröfuhafa,

þar sem byrðum verði deilt í samræmi við tekjur.

• Ríkissjóður takmarki ábyrgðir sínar á skuldbindingum vegna fjármálastofnana við reglugerðir og

samþykktir. Jafnræðis verði gætt í úrræðum og lausnum gagnvart mismunandi eignarformum.

• Leiðrétting gengistryggðra veðlána. Boðið verði upp á að breyta gengistryggðum veðlánum

heimilanna í verðtryggð, sem miðist við gengi lántökudags. Lánið verði síðan uppreiknað miðað við

verðbætur frá og með sama tíma.

• Leiðrétting verðtryggðra veðlána. Verðbótaþáttur verðtryggðra veðlána heimilanna verði leiðréttur

aftur til 1.janúar 2008 og miðist þá við 4% verðbótaþak skv. hámarks þolmörkum

verðbólgumarkmiða Seðlabanka Íslands.

• Leiðrétting veðlána taki einnig til uppgjöra á veðlánum frá og með 1.janúar 2008, þar með talið uppog

inngreiðslum á höfuðstóla og nauðasamningum.

• Tafarlaust verði sett á stofn sáttanefnd / gerðardómur í anda tillagna Talsmanns neytenda með það

að markmiði að forða frekari eignabruna og frekari fjárhagshremmingum heimilanna með sem

skjótvirkustum hætti. Mikilvægt er að almenningur fái sem fyrst skýr jákvæð skilaboð um að

stjórnvöld kveði á um jöfnun ábyrðar milli lántakenda og lánveitenda, sem samtímis eflir traust milli

almennings, stjórnvalda og fjármálakerfisins og styrkir greiðsluvilja.

• Breyting á lögum um greiðsluaðlögun, skv. tillögum HH sem lagðar voru fyrir Alsherjanefnd Alþingis

(sjá vefsíðu www.heimilin.is). Meginefni tillagna HH voru að úrræðið gildi fyrir alla óháð

atvinnuformi. Jafnframt að úræðið taki strax á skuldum fólks en ekki verði farin leið sem má kalla

lengingu á hengingaról með tilsjónarmanni.

• Breyting á lögum um innheimtulög. Krafa HH er að lágmarks neytendavernd komi fram í þessum

lögum og reglugerð sem þeim fylgir. Setja þarf % þak á innheimtukostnað t.d. 20% á skuldir innan

við 50.000 kr. Koma þarf í veg fyrir göt í lögum, sem gera slyngum innheimtulögfræðingum kleift að

nýta sér í innheimtuaðgerðum sínum gagnvart heimilum.

• Breyting á lögum um fyrningu kröfuréttinda. Krafa HH er að fyrning fyrir einstaklinga sé 5 ár og

alfarið sé komið í veg fyrir að hægt sé að endurnýja fyrndar kröfur með nokkrum hætti.

 

Viðsnúningur ‐ tillaga HH að aðgerðum til viðsnúnings á skuldastöðu heimilanna

Grunnkrafan er að stjórnsýslan í samvinnu við fulltrúa neytenda og verkalýðshreyfinguna setji fram

markvissa og tímasetta áætlun um leiðir til að minnka skuldastöðu heimilanna. Árið 1995 voru

heildarskuldir 125% af ráðstöfunartekjum og höfðu hækkað í 221% af ráðstöfunartekjum við ársbyrjun 2008

og um 280% við árslok 2008. Á sama tíma hefur skuldastaða heimila hinna Norðurlandanna farið lækkandi.

• Neytendastofnun verði stofnuð að norrænni fyrirmynd og fjármögnuð af ríkinu. Þar verði öll svið

neytendamála sameinuð og efld stórlega. Meginmarkmið er að snúa ofan af sí hækkandi

skuldsetningu heimilanna með breytingum á samkeppnisumhverfi helstu útgjaldaþátta heimilanna,

breytingum á fjármögnun veðlána, aukinni upplýsingagjöf um réttindi , skyldur og efla almenna

meðvitund um fjármál heimila og einstaklinga með það að markmiði að hvetja til debetneyslu og

frjáls sparnaðar.

• Tafarlaust verði sett á nefnd / gerðardómur sem yfirfari reiknireglur og útfærslur á útreikningi

verðbóta út frá neysluverðsvísitölu. Reikniaðferðir fjármálastofnana verði sannreyndar. Komi fram

misbrestur á útreikningi lántakendum í hag verði tafarlaust sett fram tímasett áætlun um

leiðréttingu.

• Tafarlaust verði sett fram tímasett áætlun um afnám verðtryggingar og að kjör á veðlánum neytenda

verði sambærileg kjörum Norðurlanda. Fram að afnámi verði bæði sett þak á óverðtryggð breytileg

veðlán og á verðbætur verðtryggðra veðlána.

• Samkeppnishamlandi gjöld við veðlán verði tafarlaust afnumin. Öll gjöld við afgreiðslu lána

endurspegli raunkostnað og verði föst upphæð, óháð upphæð láns.

• Kvaðir fjármálastofnana um umfang viðskipta verði bannaðar.

• Jafna ber ábyrgð lántakenda og lánveitenda við ný veðútlán, með því að lögboðið verði að veð skuli

ávallt takmarkast við veðandlag.

• Breytingar á lögum um ábyrgðarmenn, þar sem óheimilt verði að krefjast ábyrgðarmanna við veðlán.

• Skattaumhverfi verði breytt þannig heimilin og menntun verði varin í víðasta skilningi. Koma verður í

veg fyrir beina fjárhagslega hvatningu kerfisins til skilnaða og undanskota frá sköttum.

Í skattaáherslum séu innbyggðir hvatar til að stofna til heimila / fjölskyldna, þar sem sérstaklega er

tekið tillit til barnafjölskyldna. Heimiluð verði nýting persónuafsláttar innan kjarnafjölskyldna, þeas.

milli foreldra og ungmenna á framfærslu foreldra sinna. Vaxta‐ og húsaleigubætur komi til afsláttará tekjuskatti vegna kaupagreiðslna eða leigugjalds á lögheimili. Hvatt verði til sí‐ og

endurmenntunar með skattaafslætti á útlögðum kostnaði vegna náms og vegna faglegrar

símenntunar. Mótuð verði valfrjáls sparnaðarleið fyrir ungt fólk til fasteignakaupa sem veiti afslátt af

tekjuskatti, sbr. BSU kerfi Norðmanna.

 

Efnahagslegt jafnvægi til framtíðar ‐ tillögur HH

Grunnkrafan er að slegin verði raunverulegri skjaldborg um heimili landsins og að lausnir í dag skapi ekki

augljós ný vandamál til framtíðar, ss. undirliggjandi verðbólguþrýsting vegna yfirþyrmandi persónubundinna

skulda heimila og atvinnulífs.

Lágmarka ber umfang þrotaúrræða með fyrirbyggjandi aðgerðum til að skjóta styrkari stoðum undir

atvinnustig og þar með greiðslugetu og greiðsluvilja, sem munu skila sér í minni undanskotum. Það mun

einnig styrkja fjárhagslega stöðu ríkis og sveitarfélaga.

• Lækka verður stýrivexti, lánskostnað og auka almenna lánafyrirgreiðslu tafarlaust til að forða enn

frekari þrengingum atvinnulífsins, til að forða frekari útbreiðslu atvinnuleysis.

• Íbúðalánasjóður verður að taka þátt í samkeppni við aðrar fjármálastofnanir með boði á

endurfjármögnun fasteignaveðlána og óverðtryggðum lánum.

• Fjölga ber möguleikum á búsetu‐ og eignarformum heimila til samræmis lausnum á

Norðurlöndunum. Ef lánshlutfall verður lækkað sbr. tillögur um takmörkun veðs við veðandlag er

ljóst að eftirspurn eftir leiguhúsnæði mun aukast verulega. Ennfremur þarf að stuðla að meiri

samkeppni á milli eignar‐ og leiguforma til að framkalla eðlilegri verðmyndun á fasteignamarkaði.

• Skattaumhverfi verði endurskoðað og endurmetið til jöfnunar og jákvæðrar stýringar til samræmis

við norrænt fjölþrepa skattaumhverfi.

 

Stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna

Reykjavík 5. júní 2009

Ólíklegt að sátt náist í dag

Ræðan mín á fundi HH um boðun greiðsluverkfalls

Ræða á fundi Hagsmunasamtaka heimilanna um boðun greiðsluverkfalls

Flutt í Iðnó 23.6.2009

Fundarstjóri, ágætu fundarmenn.

Það var í nóvember 2008 sem ég setti á netið svohljóðandi undirskriftasöfnun: 

„Við undirrituð skorum hér með á stjórnvöld að hrinda nú þegar í framkvæmd öflugum mótvægisaðgerðum vegna þess alvarlega efnhagsvanda sem íslensk heimili standa nú frammi fyrir.

Við beinum sjónum okkar sérstaklega að húsnæðislánum landsmanna og sjáum ekki aðra leið færa en frekari aðkomu stjórnvalda.

Fjölmargir hafa nú þegar stigið fram fyrir skjöldu og lagt fram ýmsar tillögur að aðgerðum sem stjórnvöld geta gripið til vegna þessa mála. Sem dæmi má nefna að fella niður skuldir (innskot jún09: sem við kjósum þó frekar að tala um sem leiðréttingu) og að afnema eða frysta verðtryggingu. Eins hafa fleiri en ein útgáfa af tillögum um endurfjármögnun lána eða skuldbreytingu þeirra litið dagsins ljós.

Skorist stjórnvöld undan íhugum við að hætta að greiða af húsnæðislánum okkar frá og með 1. febrúar 2009."

Undanfari þess að ég stofnaði til þessarar undirskriftasöfnunar var gengishrun krónunnar, verðbólguskot, hrun fjármálakerfisins og gjaldþrot bankanna.  Það kann að hljóma undarlega í ljósi síðari atburða en engu að síður var yfirskrift áskorunarinnar ,,Sláum skjaldborg um heimilin". 

Þetta fangaði meðal annars athygli Ólafs Garðarssonar og úr varð að hann setti upp heimasíðuna heimilin.is og var undirskriftarsöfnunin færð þangað.

Ég var ekki lengur einn. Á næstu vikum kynntist ég fleirum sem blöskraði staða mála og aðgerðaleysi stjórnvalda og var reiðubúið að gera eitthvað í málunum. Það var brýnt að sameina strax krafta allra lánþega í þeim slag sem virtist vera í uppsiglingu og myndaður var undirbúningshópur um stofnun samtaka sem væri ætlað að berjast fyrir hagsmunum heimilanna í því efnahagslega fárviðri sem á var skollið af mannavöldum.  Undir áskorunina sem minnst var á hér að framan skrifuðu um 1500 manns.

Upphaflega ætluðum við Ólafur að afhenda ríkisstjórninni undirskriftalistann rétt fyrir 1. febrúar en þegar að því kom hafði sitjandi ríkisstjórn verið steypt af stóli í kraftir byltingar sem ég vil meina enn standi yfir.  Landið var sumsé orðið stjórnlaust og enginn til viðtöku undirskriftanna sem er kannski lýsandi fyrir það viðhorf sem mætir heimilunum í landinu þegar eitthvað bjátar á.  Við Ólafur ákváðum því að koma undirskriftunum til allra alþingismanna með rafrænum hætti og létum þar við sitja.

Hagsmunasamtök heimilanna voru formlega stofnuð þann 15. Janúar 2009 og eru því í dag rúmlega 5 mánaða gömul.  Skráðir félagsmenn eru nú um 2200 sem þýðir að frá stofnun samtakanna hafa um 14 einstaklingar skráð sig í þau á degi hverjum að meðaltali.  Auk þess eru um 3000 manns skráðir í hóp samtakanna á Facebook.

Þann 12. febrúar 2009 kynntu samtökin tillögur sínar um bráðaaðgerðir vegna efnahagskreppunnar.  Þær eru byggðar á hugmyndum HH um:

Almennar aðgerðir og leiðréttingu gengis- og verðtryggðra lána, afnám verðtryggingar, að áhætta milli lánveitenda og lántakenda skuli jöfnuð, að veð takmarkist við þá eign sem sett er að veði og samfélagslega ábyrgð lánveitenda.

Þær aðgerðir sem við lögðum til voru í fyrsta lagi tafarlaus tímabundin stöðvun fjárnáma og nauðungaruppboð heimila. 

Í annan stað að húsnæðislán landsmanna yrðu leiðrétt með þeim hætti að boðið yrði upp á að gengistryggðum íbúðalánum yrði breytt í hefðbundin verðtryggð krónulán frá lántökudegi einstakra lána.  Samhliða yrði sett 4% hámarksþak á verðbætur verðtryggðra lána frá og með 1. janúar 2008.  Þetta væri fyrsta skrefið í átt til afnáms verðtryggingar. 

Í þriðja lagi að Alþingi samþykkti lög um greiðsluaðlögun sem fælu í sér að einstaklingar sem ekki réðu lengur við greiðslur af sínum lánum, þrátt fyrir almennar leiðréttingar ættu kost á  að sækja um greiðsluaðlögun þar sem greiðslugeta viðkomandi yrði metin og viðeigandi ráðstafanir gerðar út frá greiðslugetu og greiðsluáætlunum.

Ávinningur af aðgerðum þessum væri margþættur.  Fjöldagjaldþrotum heimilanna og stórfelldum landflótta yrði afstýrt, stuðlað yrði gegn frekara hruni efnahagskerfisins með jákvæðum áhrifum á stærðar- og rekstrarhagkvæmni þjóðarbúsins, líkur myndu aukast á að hjól atvinnulífsins og hagkerfisins héldu áfram að snúast þar sem fólk myndi hafa ráðstöfunartekjur til annarra útgjalda en afborgana af íbúðum, traust almennings í garð stjórnvalda og fjármálastofnanna myndi skapast á ný og síðast en ekki síst yrði hér þjóðarsátt um vanda heimilanna vegna efnahagskreppunnar.

Frá því þessar tillögur voru fram settar hefur nokkuð vatn runnið til sjávar.  Búið er að setja tímabundið stopp á nauðungarsölur til og með 31. október 2009 og er það vel.  Einnig hafa verið sett lög um greiðsluaðlögun sem eru í áttina að því sem við sáum fyrir okkur en ganga þó engan vegin næglega langt. 

Það sem stendur þó upp úr er að því miður hefur ríkisstjórnin ákveðið að hunsa með öllu skynsamlegar og hóflegar tillögur samtakanna um leiðréttingu gengis- og verðtryggðra lána sem hafa rokið upp úr öllu valdi á brostnum forsendum.  Í staðinn ætla stjórnvöld að þvinga fram ósæmandi skuldaviðurkenningu á umræddum okurlánum og innheimta þau af fullri hörku.  Slík framganga er riftun á gildandi samfélagssáttmála.

Afstaða stjórnvalda í málinu er með öllu óskiljanleg og ber þess merki að sérhagsmuni skuli taka fram yfir almenna.  Í því samhengi vekur sérstaka athygli að ekki skuli liggja fyrir tímasett áætlun um afnám verðtryggingar þegar formenn beggja stjórnarflokka eru yfirlýstir andstæðingar hennar.

Aðstæður eru nú með þeim hætti að ekki verður hjá því komist að grípa til nauðvarnar til að knýja fram tafarlausar úrbætur, þjóðinni til heilla.

Satt best að segja átti ég aldrei von á því að til þessa myndi koma.  Ég kaus á hinn bóginn að treysta því í lengstu lög að stjórnvöld myndu átta sig á því að það væri í þeirra valdi að afstýra stórkostlegu tjóni og allsherjar upplausnarástandi í þjóðfélaginu sem ég hef áður varað við og vísað til sem fjárhagslegrar borgarastyrjaldar. 

Sú styrjöld er reyndar hafin fyrir margt löngu síðan, en áhrif hennar eru nú byrjuð að koma fram með víðtækari hætti en áður. Flestum er sjálfsagt ennþá í fersku minni Álftanesaðferðin, sem svo hefur verið nefnd, þegar maður sem misst hafði hús sitt afréð að rústa því með þungavinnuvél á sjálfan þjóðhátíðardaginn.

Þann sama dag var ég staddur með fjölskyldu minni í kærkomnu fríi í orlofshúsi Kennarasambandsins á Flúðum.  Sjónvarpið sýndi beint frá hátíðarathöfn á Austurvelli þar sem sjá mátti forsætisráðherra og forseta leggja blómsveig að styttu Jóns Sigurðssonar, sjálfstæðisímynd þjóðarinnar.

En hvað felst í því sjálfstæði?  Jú, vissulega liggur beint við að skírskota til hins fullvalda lýðveldis, en spyrja má að því hvernig slíkt fullveldi var fengið.  Með þrælslund og undirlægjuhætti? Eða þurftu menn og konur að taka á honum stóra sínum og standa með sjálfu sér og gegn hvers kyns ofríki þegar á hólminn var komið?

Ef við samþykkjum hljóðalaust það óréttlæti sem felst í höfuðstólshækkun lána á grundvelli vafasamra vísitölu- og gengisbindinga erum við þá nokkuð annað en skuldaþrælar sem ekki þorum að rísa upp og berjast fyrir réttindum okkar?

Það er ljóst að þeir aðilar sem hafa haft því hlutverki að gegna í gegnum tíðina að standa vörð um hagsmuni launþega sitja orðið báðum megin við borðið.  Og satt best að segja grunar mig að verkalýðsforystan sjái hreinlega ekki hinn almenna launamann fyrir peningahrúgunni sem henni hefur verið falið að hlúa að fyrir lífeyrissjóðina. 

Herdís Dröfn Baldvinsdóttir hefur gert doktorsverkefni um tengsl og samgróna innviði íslenska fjármálageirans og verkalýðssamtaka. Í útdrætti segir meðal annars að sterk yfirráðastétt, eða elíta, ríki á landinu, og bindiafl hennar felist meðal annars í krosseignatengslum en einnig öðrum kross-yfirráðum, ef svo má að orði komast.

Meginniðurstaðan er sú að „með samstarfi við starfsfólk í einkalífeyrissjóðageiranum hafi verkalýðshreyfingin verið innlimuð í þessar ytri valdaformgerðir, með gríðarmiklu og flóknu neti samtengdra yfirráða á sviði einkalífs og fjármála. Það er megin þversögn verkalýðshreyfingarinnar: hún er orðin veikburða fyrir hönd meðlima sinna en sterk fyrir „ríkjandi yfirstétt".

Þó niðurstaða Dr. Herdísar sé sjokkerandi í sjálfu sér verður að viðurkennast að hún er allt að því fyrirsjáanleg.  Því mætti jafnvel segja að það þyrfti engan kjarneðlisfræðing til að koma auga á samruna fjárvaldsins og forystu verkalýðshreyfingarinnar.  Til dæmis má nefna að í mörgum tilfellum við útgreiðslu launa er launagreiðendum uppálagt að leggja verkalýðsfélagsgjöld starfsmanna beinustu leið inn á bankareikninga lífeyrissjóða.  Það þarf því ekki að koma svo mjög á óvart að þann 1. maí síðastliðinn mátti sjá mann í kröfugöngu með skilti sem á stóð: „ASÍ er skúffufyrirtæki".

 

Ríkisstjórnin hefur upp á síðkastið unnið hörðum höndum að gerð „stöðugleikasáttmála" ásamt aðilum vinnumarkaðarins.  HH tóku sér það bessaleyfi að senda öllum hlutaðeigandi aðilum okkar innlegg í þær viðræður sem við kusum að nefna samfélagssáttmáli Hagsmunasamtaka heimilanna.  Það er skemmst frá því að segja að okkur var ekki boðið til sætis við „stóra borðið" í ár. 

Í þessu samhengi hefur Ingólfur H. Ingólfsson félagsfræðingur ritað ágæta grein sem kallast „Hinar nýju stéttir - lánadrottnar og skuldarar".  Í greininni kemur meðal annars fram að frá og með áttunda áratugnum hafi aðgangur að lánsfé stóraukist og í krafti þess hafi hefðbundin stéttabarátta milli launþega og atvinnurekanda mun minna vægi en áður.  Þess í stað hafi orðið til nýjar stéttir eins og titill greinarinnar ber vitni um.

Með leyfi fundarstjóra langar mig að lesa nokkrur orð upp úr grein Ingólfs:  

„Það tók innan við þrjátíu ár að breyta aldagamalli stéttarskiptingu þjóðfélagsins úr því að vera á milli launþega og atvinnurekenda í það að vera á milli lánadrottna og skuldunauta. Hver einasti vinnandi maður skuldar lánastofnun sinni að meðaltali tvöfaldar til þrefaldar árstekjur sínar. Vaxtakjör skipta orðið meira máli en launakjör. Samningstaða gangvart lánadrottni skiptir meira máli en við vinnuveitanda og það sem gerir stöðuna sérstaklega erfiða er að það eru engin stéttarsamtök skuldara til, aðeins stéttarsamtök launþega.

Á Íslandi er óréttlætið í stéttskiptingu skuldunauta og lánadrottna ekki fólgið í því að stéttaskiptingin sé yfirhöfuð til, heldur er það fólgið í verðtryggingu lánsfjármagns. Það er gegn þessu óréttlæti sem almenningur er að berjast, óháð því hverjar tekjur hans eru og óháð því hvort hann á eitthvað af eignum eða ekki. Sá göfugi vilji ríkisstjórnarinnar að ætla að ræða málefni heimilanna í landinu við samtök atvinnulífsins eru því dæmd til þess að mistakast. En henni er kannski vorkunn því að við hvern á hún að tala? Það eru bara til heildarsamtök lánadrottna en engin heildarsamtök skuldunauta! Mín fátæklegu ráð til ríkisstjórnarinnar eru því einfaldlega þau að hlusta á fólkið í landinu og framkvæma svo vilja þess."

Það er ekki annað hægt en að taka heilshugar undir með Ingólfi í þessum efnum.  Þó leyfi ég mér að fullyrða að Hagsmunasamtök heimilanna séu í það minnsta vísir að lánþegasamtökum.  Við höfum alla vega hagað okkur þannig og tekið afgerandi stöðu sem málsvari lánþega á neytendasviði.  Sem slík erum við gjörsamlega búin að tala okkur blá í framan.  Því spyr ég ykkur fundarmenn að því nú hvort tími sé kominn til hertra aðgerða? 

Þó stjórnvöld reyni hvað þau geti til að telja almenningi trú um hið gagnstæða teljum við í stjórn HH fullljóst að á Íslandi ríki neyðarástand og höfum við lýst því yfir enda eru fjölmörg heimili hreinlega á efnahagslegri vonarvöl.  Í síðustu viku birti Arney Einarsdóttir grein í Morgunblaðinu þar sem hún kemst að þeirri niðurstöðu að samkvæmt opinberum tölum Hagstofunnar sé vísitölufjölskyldan gjaldþrota.  Það er að hún sé að meðaltali rekin með tæplega tveggja milljón króna halla á ári.  Er ætlun stjórnvalda að endurreisa Ísland á þeim grundvelli? 

Nýlega gerðu samtökin könnun á meðal félagsmanna og fljótlega verða niðurstöður hennar kynntar með ítarlegum hætti.  Ég vil þó fá að deila með ykkur nokkrum af þeim svörum sem okkur bárust við spurningunni: „Hefur þú og þín fjölskylda þurft að neita sér um einhverjar nauðsynjar síðustu mánuði? Ef já, vinsamlega nefndu það helsta":                                                                                                                                                                                                                                 

• Aðalega eru það börnin sem verða harðast úti. Getum ekki endurnýjað fatnað og skó.
• Ég hef beðið með að leysa út lyf, frestað að gefa barnabarni afmælisgjöf og mætti ekki í fermingu nákomins ættingja.
• Ef ég borga mestan part minna reikninga þá er ekkert eftir fyrir mat. Því þarf ég að velja á milli þess að borga reikninga eða svelta. Ég ákvað að svelta ekki.
• Við erum ellilífeyrisþegar og það er upp til hópa fólk sem hefur það mjög skítt fjárhagslega en það hefur verið þannig árum saman.
• Ég vildi búa á Íslandi með börnum mínum og maka en gat það ekki lengur og er fluttur úr landi.
• Við höfum þurft að fá lánaðan pening fyrir mat.
• Það er ekki komið að því þar sem lánið hefur verið í frystingu en nú er því lokið og því þyngist róðurinn all verulega.
• Fatnað og fleira á börnin og okkur, læknisþjónustu, lyfjakaup og stundum mat.
• Hollur matur á borð við grænmeti, speltpasta og fisk sést ekki á borðum lengur. Illa merkt innflutt erfðabreytt matvæli, pasta úr hvítu hveiti, niðursuðumatur með E-innihaldsrunum hefur tekið við. Ég vona að sjúkratryggingakerfi landsins geti tekið við fólki.
• Ísskápurinn er oft tómur.
• Við veitum okkur ekkert, förum ekki á bíó, kaupum ekki dagblöð eða tímarit, bara með RUV. Komst ekki á Akureyri í fermingaveislu hjá nánasta ættingja. Ætlum ekki í sumarfrí. Þetta er ömurlegt ástand. Alltaf einhverjir reikningar sem verða að bíða.
• Tannviðgerðir á börnum okkar.
• Nei það geri ég ekki, frekar hætti ég að borga.
• Allt lífið gengur útá að ná endum saman og borga af þessum óréttlátu lánum sem eru ekkert annað en mannréttindabrot.

 

Róttækra aðgerða er þörf.  Ef ekkert verður gert til að snúa þessari þróun við verður skaðinn bara meiri en nauðsyn krefur og afleiðingarnar hörmulegar.  Mér þykir leitt að vera boðberi slíkra válegra tíðinda en það væri ábyrgðarlaust af mér að þegja þegar ég veit betur.

Þann 8. desember 2008, á svipuðum tíma og undirskriftasöfnunin Sláum skjaldborg um heimilin lifði góðu lífi í netheimum og fólk var í óða önn að lýsa því yfir að það íhugaði að hætta að greiða af húsnæðislánum sínum vegna aðgerðaleysis stjórnvalda, var haldinn mjög svo eftirminnilegur Borgarafundur í  Háskólabíói þar sem Ásta Rut Jónasdóttir og Vésteinn Gauti Hauksson voru meðal frummælenda. 

Í ræðu sinni gagnrýndi Ásta Rut stjórnvöld og forystu verkalýðshreyfingarinnar harðlega fyrir að standa vörð um verðtrygginguna þrátt fyrir augljósan forsendubrest lánasamninga.  Jafnframt lýsti hún því yfir að engar raunhæfar lausnir væru í boði vegna efnahagsvanda heimilanna og að hún hefði ekki áhuga á lengra reipi heldur réttlæti og skynsemi.  Eftir að hafa spurst fyrir um hvort forseti ASÍ væri hreinlega í réttum hagsmunasamtökum lauk hún ræðu sinni með því að veifa lyklunum að íbúð sinni og spurði:  „Hvort er heildarhagsmunum betur borgið með því að frysta verðtrygginguna eða með því að fjöldi fólks skili inn lyklunum til lánastofnanna?"

Vésteinn Gauti hafði nokkrum dögum áður komið fram í Kastljósi og lýst því yfir að hann væri búinn að reikna það út að það borgaði sig fyrir hann að hætta að greiða af íbúðaláninu sínu.  Í kjölfarið yrði íbúðin seld á nauðungaruppoði.  Með því móti myndaðist veðlaus krafa sem hann væri reiðbúinn að greiða til að losna úr skuldafangelsinu.  Að teknu tilliti til allra þátta myndi þetta borga sig fyrir hann þegar upp væri staðið.  Þessi sjónarmið reifaði hann í ræðu sinni.

Það er ekki hægt að halda öðru fram en að við séum margbúin að vara stjórnvöld við en allri þolinmæði eru takmörk sett.

Í raun mætti segja margt sé líkt með greiðsluverkfalli og hefðbundnu verkfalli.  Mikilvægt er að hafa í huga að venjulega leggja menn ekki niður störf vegna þess að þeir ætli sér að hætta að vinna, nei menn fara í verkfall til að berjast fyrir bættum kjörum.  Þetta má algerlega yfirfæra á greiðsluverkfallið.  Ég veit til dæmis ekki um neinn sem vill hætta að borga af lánunum sínum eða hefur ekki áhuga á að standa við þær skuldbindingar sem viðkomandi stofnaði til í góðri trú.  Hins vegar veit ég um marga sem eru mjög ósáttir við þau lánakjör sem bjóðast á Íslandi um þessar mundir og framgöngu stjórnvalda í þeim málum.

Til að auka líkurnar á að hertar aðgerðir skili árangri er nauðsynlegt að skipulegga þær vel.  Því höfum við í stjórn HH stungið upp á því að skipuð verði fimm manna verkfallsstjórn sem í sitji tveir stjórnarmenn, tveir almennir félagsmenn og einn lögmaður.  Hlutverk verkfallsstjórnar verði að skipuleggja og sjá um framkvæmd verkfallsins.  Hlutverk lögmannsins verði m.a. að leita allra leiða til að takmarka tjón þátttakenda eins og frekast er kostur.  Hugsanlega verði ákveðið að boða verkfallið þegar nægilegur fjöldi hefur lýst yfir áhuga á að taka þátt í hertum aðgerðum með einum eða öðrum hætti.  Líkt og um hefðbundið verkfall væri að ræða yrði kröfugerð afhent ríkissáttasemjara við boðun greiðsluverkfalls og þess freistað að fá fá stjórnvöld að samningaborðinu.

En hvers vegna ætti nokkur maður að taka þátt í slíkum aðgerðum?  Þessari spurningu er erfitt að svara nema út frá eigin forsendum.  Ég er reiðubúinn að deila með ykkur hvers vegna ég myndi íhuga þátttöku. 

Í fyrsta lagi ber að nefna skálkaskjól þeirrar efnahagsóstjórnar sem hér hefur liðist, höfuðóvin íslenskrar alþýðu á efnahagslegum grundvelli, sjálfa verðtrygginguna sem verður að afnema með öllu.  Verðtryggingin er ekki bara óréttlát svikamylla heldur er hún einnig lögvarið arðrán þar sem eignir almennings eru með skipulögðum hætti færðar elítunni á silfurfati.  Að tengja höfuðstól skulda við verðbólgu er auk þess algerlega fráleitt og þjóðhagslega óhagkvæmt.  Þetta virðast flestar þjóðir heims skilja.

Í annan stað er óheimilt samkvæmt frumvarpi því sem varð að lögum um vexti og verðtryggingu að tengja fjárskuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla.  Gengistryggð lán eru því sjálfsagt ólögmæt.  Það að íslensk stjórnvöld kusu engu að síður að leyfa slík neytendalán á sínum tíma er að öllum líkindum ámælisvert.

Í þriðja lagi eru forsendur all flestra lánasamninga brostnar þar sem í mörgum tilfellum hafði annar samningsaðilinn með atferli sínu bein áhrif á höfuðstól skuldarinnar til hækkunnar.  Ég er að tala um það hvernig bankarnir, eigendur þeirra og lykilstjórnendur, felldu gengi krónunnar með svo kröftugu handafli að gengistryggð lán tvö- til þrefalduðust og verðtryggð lán hækkuðu um fjórðung á um það bil ári.

Á endanum hlaut eitthvað að láta undan í þessum hamagangi og bankarnir fóru á hausinn hver á fætur öðrum.  Fyrstu viðbrögð stjórnvalda við þeirri krísu voru að tryggja innstæður á Íslandi umfram skyldu og bæta duglega í peningamarkaðssjóði til að koma til móts við tap þeirra sem höfðu verið svo ólánsamir að setja í þá fé.  Kostnaðurinn við þessar aðgerðir er að sögn á milli 800 og 900 milljarðar.  Hagsmunasamtök heimilanna hafa aldrei lýst sig gegn þessum aðgerðum þó mönnum sýnist sjálfsagt sitthvað um þær.  Aftur á móti höfum við gert þá kröfu að öll sparnaðarform verði varin en ekki bara sum. 

Því hvers vegna er sparifé þess sem ákvað að binda það í fasteign ómerkilegra en sparifé þess sem ákvað fjárfesta í peningamarkaðssjóði?  Á meðan sumt spariféfé er varið upp í topp er annað gengisfellt eða brennt á verðbólgubáli. 

Til þess að bíta svo endanlega höfuðið af skömminni virðast stjórnvöld ætla að fjármagna nýtt bankakerfi með húsnæðisskuldum almennings.  Eða hvað?  Myndi norrænni velferðarstjórn detta slíkur ósómi til hugar?  Að kaupa lánin á hrakvirði úr þrotabúum gömlu bankanna og innheimta þau svo margfalt til baka af fullri hörku?  Það er enginn svo óforskammaður að gera nokkuð slíkt, eða hvað?

Góðir fundarmenn.

Að endingu þakka ég gott hljóð og minni á að án réttlætis verður enginn friður.

Megi þeir tímar vara sem lengst

Að borga fyrir að borga er óborganlegt.

Satt best að segja þykir mér skringilegt hvers vegna þessi uppgreiðslugjöld eru yfir höfuð leyfð.

Uppgreiðslugjald afnumið tímabundið