Nýtt starf

Eftir nokkur góð ár í ferðaþjónustu hef ég afráðið að skipta um atvinnu.

Aukinn áhugi minn á samfélagsmálum upp á síðkastið hefur vafalaust ekki farið framhjá þeim sem til mín þekkja.

Af þeim sökum er ég afar ánægður með þessa þróun.

Þar sem um er að ræða starf fyrir stjórnmálahreyfingu ákvað ég að víkja úr stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna sem eru frjáls og óháð.

Ég mun að sjálfsögðu halda áfram að vinna að hagsmunum heimilanna en þó undir öðrum formerkjum en verið hefur.

Mig langar við þetta tilefni að koma á framfæri þökkum til samstarfsmanna minna og kollega í ferðaþjónustu.  Ég hef mikla trú á greininni og veit að þjóðin er óðum að átta sig á mikilvægi hennar fyrir þjóðarbúskapinn. 

Fyrir félögum mínum í Hagsmunasamtökum heimilanna tek ég ofan og þakka innilega fyrir mig í bili.  Það hefur verið ólýsanlega gefandi að fá að starfa með ykkur á þessum viðsjárverðu tímum sem okkur er ætlað að upplifa. 

Bjargráð eða bjarnargreiði?

Smellið á myndina þangað til læsileg upplausn fæst.

Samið um úrræði vegna skuldavanda

Bjargráð eða bjarnargreiði

Smellið á myndina þangað til læsileg upplausn fæst.

Greiðsluvanda ýtt á undan sér

Bjargráð eða bjarnargreiði

Smellið á myndina þangað til læsileg upplausn birtist.

Bati í augsýn um mitt ár 2010

Hagsmunasamtök heimilanna eru málsvari hins þögla meirihluta

Hagsmunasamtök heimilanna hafa boðað til greiðsluverkfalls frá 1. – 15. október n.k. til að þrýsta á stjórnvöld og lánveitendur um að ganga til samninga við samtökin um hóflegar og sanngjarnar kröfur þeirra um leiðréttingu veðlána neytenda.  Aðdragandi málsins er að í kjölfar efnahagskreppunnar og gengishruns íslensku krónunnar með tilheyrandi verðbólguskoti hefur höfuðstóll gengis- og verðtryggðra lána heimilanna rokið upp úr öllu valdi á brostnum forsendum.  Samtökin voru stofnuð í janúar 2009 og hafa lagt áherlsu á að leiðrétt skuli staða umræddra lána með almennum aðgerðum.  Lánin verði þannig niðurfærð verulega.  Í því skyni hafa samtökin lagt það til að gengistryggðum lánum verði umbreytt í verðtryggð krónulán frá og með lántökudegi og samhliða verði verðbótaþáttur verðtryggðra lána takmarkaður við 4% frá og með 1. janúar 2008.  Eins hafa samtökin tekið undir tillögu talsmanns neytenda um gerðardóm.  Hafa fulltrúar samtaknna setið fjölmarga fundi með ráðamönnum og öðrum hagsmunaaðilum málsins vegna.  Þeir fundir hafa því miður enn ekki skilað tilskyldum árangri.  Nýlega létu samtökin framkvæma könnun meðal almennings vegna þessara mála og eru niðurstöður afar athyglisverðar.  Stjórnvöld og aðilar vinnumarkaðarins ættu því ekki þurfa að velkjast í vafa um afstöðu fólksins í landinu, meirihluti er hlynntur almennum aðgerðum og afnámi verðtryggingar.
    
Hvers vegna almennar aðgerðir?
Rökin fyrir almennum aðgerðum eru af marvíslegum toga.  Út frjá lagalegu sjónarmiði ber að horfa til efasemda um lögmæti gengistryggðra lána en í greinagerð með frumvarpi sem varð að lögum nr. 38/2001 um vexti og verðbætur segir:  „Samkvæmt 13. gr. og 1. mgr. 14. gr. frumvarpsins verður ekki heimilt að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla.  Er talið rétt að taka af allan vafa þar að lútandi.“  Eins hefur verið bent á 36. gr. laga um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga nr. 7/1936.  Vegna þess forsendubrests sem upp er kominn í lánasamningum, m.a. vegna stöðutöku lánveitenda gegn krónunni, efast margir um að lánveitendum sé stætt á að innheimta kröfurnar að fullu.  Í lögunum segir m.a. „Samningi má víkja til hliðar í heild eða að hluta, eða breyta, ef það yrði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera hann fyrir sig. ... Samningur telst ósanngjarn stríði hann gegn góðum viðskiptaháttum og raski til muna jafnvægi milli réttinda og skyldna samningsaðila, neytanda í óhag“.

Með setningu hinna svokölluðu neyðarlaga voru innstæður tryggðar umfram skyldu.  Eins var bætt í peningamarkaðssjóði til að bæta tjón þeirra sem þar áttu hlut í.  Með þessum aðgerðum var sett fordæmi fyrir almennum aðgerðum til að bæta neytendum tjón vegna efnahagskreppunnar á Íslandi.  Að sama skapi kom nýlega fram í málstofu á vegum Seðlabankans að fordæmi fyrir almennum aðgerðum við endurskipulagningu skulda eru einnig til staðar frá öðrum löndum sem gengið hafa í gegnum efnahagskreppu. 

Þjóðhagslega séð er nauðsynlegt að koma hjólum efnahagslífsins aftur í gang.  Leiðrétting lána skapar svigrúm fyrir lántaka til að ráðstafa tekjum sínum á fleiri stöðum í hagkerfinu en til afborgana af lánum. Þannig verjum við störf, sköpum jafnvel ný og komum jafnframt í veg fyrir fjöldagjaldþrot heimila og fyrirtækja og mikinn landflótta.

Almennar aðgerðir eru auk þess í anda norræns velferðarkerfis, hvers megin einkenni er að allir eiga sama rétt til þjónustu og aðstoðar óháð efnahag, en hins vegar greiðir fólk skatta í samræmi við tekjur og eignir.  Með því að grípa til almennra aðgerða má skapa þjóðarsátt um efnahagsvanda heimilanna og auka traust almennings á fjármálastofnunum og stjórnvöldum.

Kröfugerð Hagsmunasamtaka heimilanna í boðuðu greiðsluverkfalli og þátttaka
Kröfur samtakanna, ásamt ofangreindum sanngirniskröfum um lánaleiðréttingar, eru  að lagabreyting leiði til þess að við innheimtu veðlána verði ekki gengið lengra en að kröfuhafar leysi til sín þá eign sem upprunalega var sett að veði, að lagabreyting leiði til þess að við uppgjör skuldar fyrnist eftirstöðvar innan 5 ára og verði ekki endurvakin þar eftir, að gerð verði tímasett áætlun um afnám verðtryggingar lána innan skamms tíma og vaxtaokur verði aflagt.  Þátttaka í greiðsluverkfallinu getur m.a. falið í sér að hætta að greiða af lánum og/eða draga greiðslur í tiltekinn tíma.  Einnig að takmarka greiðslur af lánum við upphaflega greiðsluáætlun.  Eins er hægt að taka fé út úr bönkum og flytja innstæður, segja upp kortaviðskiptum, takmarka neyslu, mótmæla opinberlega ofl.  Nánari upplýsingar er að finna á heimasíðu samtakanna www.heimilin.is

75% hlynnt almennum niðurfærslum húsnæðislána
Eins og áður kom fram létu samtökin Capacent-Gallup kanna hug landsmanna í þessum málaflokki.  Könnun fór fram í lok ágúst og byrjun september.  Markmiðið var m.a. að skoða viðhorf almennings til aðgerða.  Ekki verður annað sagt en að niðurstöður gefi til kynna afdráttarlausa afstöðu almennings.  Meðal annars kemur fram að 87% aðspurðra segjast tilbúin að taka þátt í að þrýsta á stjórnvöld um aðgerðir í þágu heimilanna.  Alls 64% segjast tilbúin til að greiða eingöngu af lánum í samræmi við upphaflega greiðsluáætlun og 56% eru til í að taka þátt í hópmálsókn gagnvart fjármálafyrirtækjum.  Að auki eru 80% svarenda hlynnt hugmyndum um afnám verðtryggingar og 75% eru hlynnt hugmyndum um almennar niðurfærslur gengis- og verðtryggðra húsnæðislána.  Hinn þögli meirihluti hefur talað, eru stjórnvöld að hlusta?

Greinin birtist í Morgunblaðinu þann 23. sept. 2009.

Styttist í greiðsluúrræði

Stórfelld og skipulögð fjársvik gegn almenningi?

Ítreka kröfur um aðgerðir

Skylduáhorf: Viðtal við Gunnar Tómasson

Segja bæði kosti og galla fylgja hugmyndum Stiglitz

Er stórslys í uppsiglingu?

Mér barst þessi tölvupóstur frá Gunnari Tómassyni og ákvað að birta hann.

*** 

Ágæti formaður Hagsmunasamtaka heimilanna.

Í viðhengi er samantekt um ákvæði laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu varðandi gengistryggingu höfuðstóls lána í íslenzkum krónum.

Það er ótvírætt að slík gengistrygging brýtur gegn 13. gr. og 1. mgr. 14. gr. laganna, og varðar refsingu skv. 17. gr.

Skaði lántakenda af þessu broti lánastofnana veltur á hundruðum milljarða kr.

Frá þjóðhagslegu jafnt sem réttlætissjónarmiði ber því brýna nauðsyn til að fullt tillit sé tekið til skaðabótaskyldu viðkomandi lánastofnana áður en gengið er frá uppgjöri við erlenda og innlenda kröfuhafa gömlu bankanna.

Virðingarfyllst,

Gunnar Tómasson, hagfræðingur

Viðhengið:

 

Gunnar Tómasson

3. September 2009

 

Lög um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001

 

1.  Lög um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 heimla íslenzkum lánastofnunum að „verðtryggja sparifé og lánsfé skv. 13. gr. sé grundvöllur verðtryggingarinnar vísitala neysluverðs sem Hagstofa Íslands reiknar samkvæmt lögum sem um vísitöluna gilda og birtir mánaðarlega í Lögbirtingablaði." (14. gr.)*

 

2.  Í athugasemdum með frumvarpi til laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 segir svo um ákvæði 13. og 14. gr. frumvarpsins:

    Í 1. mgr. er lagt til að heimildir til að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla verði felldar niður. Frá 1960 var almennt óheimilt að binda skuldbinding ar í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla. Þessi almenna regla var tekin upp í lög nr. 13/1979, um stjórn efnahagsmála o.fl. („Ólafslög"). Með breytingum á þeim árið 1989 var þó heimilað að gengisbinda skuldbindingar í íslenskum krónum með sérstökum gengis vísitölum, ECU og SDR, sem Seðlabankinn birti. Þessi breyting var liður í auknu frelsi í gjaldeyrismálum á sínum tíma. Gengisbinding á grundvelli þessara vísitalna hefur notið takmarkaðrar hylli.

    Samkvæmt 13. gr. og 1. mgr. 14. gr. frumvarpsins verður ekki heimilt að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla. Er talið rétt að taka af allan vafa þar að lútandi. Talið er að samningar með viðmiðun við gengisvístölu á grundvelli ákvæðisins í vaxtalögum séu mjög fáir. Í bráðabirgðaákvæði IV er kveðið á um hvernig farið skuli með innstæður og samninga af þessu tagi sem þegar eru í gildi.

 

3.  Í septemberlok 2008 námu útistandandi gengistryggð útlán innlánsstofnana samtals 2.851.930 milljónum kr.  Þar af 1.439.015 mkr til fyrirtækja, 1.057.842 mkr. til eignarhaldsfélaga og 271.384 mkr. til heimila.

 

4.  Höfuðstóll umræddra lánasamninga er skilgreindur í íslenzkum krónum, og er því gengistrygging/binding þeirra við „dagsgengi erlendra gjaldmiðla" skýrt brot á 13. gr. og 1. mgr. 14 gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu.

 

5.  Með gengistryggingu höfuðstóls í íslenzkum krónum hafa lánveitendur í raun velt eigin gengisáhættu yfir á viðskiptavini án heimilda í lögum, þótt eðli málsins samkvæmt sé ekki hægt að tengja einstök útlán á eignahlið efnahagsreiknings lánastofnana við einstaka liði á skuldahliðinni, hvort sem eru innlán í íslenzkum krónum eða erlendar lántökur lánveitenda.

 

6.  Viðurlög við brotum á VI. kafla laga nr. 38/2001 (gr. 13-16) eru skilgreind í VII. kafla sem hér segir:

 

VII. kafli. Viðurlög og málsmeðferð.
17. gr. Brot á VI. kafla laga þessara varða sektum nema þyngri refsing liggi við broti samkvæmt öðrum lögum.
18. gr. Ef samningur um vexti eða annað endurgjald fyrir lánveitingu eða umlíðun skuldar eða dráttarvexti telst ógildur og hafi endurgjald verið greitt ber kröfuhafa að endurgreiða skuldara þá fjárhæð sem hann hefur þannig ranglega af honum haft. Við ákvörðun endurgreiðslu skal miða við vexti skv. 4. gr., eftir því sem við getur átt.

 

Kröfuhafar gætu eignast Kaupþing

Leiðréttingartillögur HH: skref í átt til afnáms verðtryggingar

Aðgerð #2:     Leiðrétting á gengistryggðum íbúðalánum (framkvæmt samtímis aðgerð #3)
Lýsing: Gengistryggðum íbúðalánum verði breytt í verðtryggð krónulán.
Útfærsla: Boðið verði upp á að gengistryggð íbúðalán verði umreiknuð sem verðtryggð krónulán frá lántökudegi einstakra lána.

Aðgerð #3:    Leiðrétting á verðtryggðum íbúðarlánum (framkvæmt samtímis aðgerð #2)
Lýsing: Verðbótaþáttur íbúðalána verði endurskoðaður frá og með 1. janúar 2008.
Útfærsla: Verðbótaþáttur, frá og með 1. Janúar 2008, takmarkist við efri mörk verðbólgumarkmiðs Seðlabanka Íslands, eða að hámarki 4%.  Aðgerð þessi er fyrsta skrefið í afnámi verðtryggingar.

Nánar hér: http://www.heimilin.is/varnarthing/about/tilloegur-samtakanna

Vaxandi þrýstingur á að afskrifa íbúðalán

Ísland og Lettland geta ekki borgað, og borga því ekki

 

Ísland og Lettland geta ekki borgað, og borga því ekki

Michael Hudson

            Geta Ísland og Lettland greitt erlendar skuldir fámenns hóps einkavina valdhafa? Evrópusambandið og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hafa sagt þeim að umbreyta einkaskuldum í opinberar skuldbindingar og endurgreiða þær með hækkun skatta, niðurskurði ríkisútgjalda og eyðingu sparifjár almennings. 

            Reiði fer vaxandi ekki einungis í garð þeirra sem söfnuðu skuldunum - Kaupþing og Landsbanki í gegnum Icesave og einkaaðilar í löndunum við Eystrasalt og í mið-Evrópu sem veðsettu fasteignir og einkavæddar ríkiseignir langt úr hófi fram - heldur líka gagnvart erlendum lánardrottnum sem þrýstu á stjórnvöld að selja banka og aðra helztu innviði hagkerfa til innherja.

            Stuðningur við aðildarumsókn Íslands að ESB hefur minnkað í um þriðjung þjóðarinnar og Harmony Center flokkurinn, sem studdur er af stórum hluta rússnesku-mælandi Letta, hefur náð meirihluta í Riga og stefnir í að verða vinsælasti flokkurinn á landsvísu. Í báðum tilfellum hafa mótmæli almennings skapað vaxandi þrýsting á stjórnmálamenn að takmarka skuldabyrði við eðlilega greiðslugetu landanna.

            Um helgina skipti þessi þrýstingur sköpum á Alþingi Íslendinga.   Þar varð samkomulag, sem kann að verða frágengið í dag, um skilyrði fyrir verulegum endurgreiðslum til Bretlands og Hollands vegna útborgana þeirra á innistæðum þarlendra eigenda Icesave reikninga.

            Mér vitanlega er þetta fyrsta samkomulagið frá þriðja áratug síðustu aldar sem takmarkar afborganir af skuldum við greiðslugetu viðkomandi lands. Greiðslur Íslands takmarkast við 6% af vexti vergrar landsframleiðslu miðað við 2008.  Ef aðgerðir lánardrottna keyra íslenzka hagkerfið niður með óvægnum niðurskurði ríkisútgjalda og skuldaviðjar kynda undir frekari fólksflutninga úr landi, þá verður hagvöxtur enginn og lánardrottnar fá ekkert greitt.

            Svipað vandamál kom til umræðu fyrir liðlega 80 árum vegna skaðabótagreiðslna Þýzkalands vegna fyrri heimsstyrjaldar. En margir stjórnmálamenn átta sig enn ekki á því að eitt er að merja út afgang á fjárlögum og annað að geta greitt erlendar skuldir. Hver sem skattheimta stjórnvalda kann að vera þá er vandinn sá að breyta skatttekjum í erlendan gjaldeyri. Eins og John Maynard Keynes útskýrði, ef skuldsett lönd geta ekki aukið útflutning sinn verða greiðslur þeirra að byggjast á lántökum eða eignasölu.  Ísland hefur núna hafnað slíkum eyðileggjandi valkostum.

            Greiðslugetu hagkerfis í gjaldeyri er takmörk sett. Hærri skattar þýða ekki að stjórnvöld geti umbreytt auknum skatttekjum í erlendan gjaldeyri. Þessi staðreynd endurspeglast í afstöðu Íslands gagnvart Icesave skuldum, sem áætlað er að nemi helmingi af vergri landsframleiðslu þess. Með þessari afstöðu sinni mun Ísland væntanlega leiða önnur hagkerfi í pendúlssveiflu frá þeirri hugmyndafræði sem telur endurgreiðslu allra skulda vera helga skyldu.  

            Fyrir hagkerfi landa sem losnuðu undan stjórn Sovétríkjanna felst vandinn í því að vonir brugðust um að sjálfstæði 1991 hefði í för með sér vestræn lífsgæði.  Þessi lönd jafnt sem Ísland eru enn háð innflutningi. Hnattræna eignabólan fjármagnaði hallann á viðskiptajöfnuði - lántökur í erlendri mynt gegn veði í eignum sem voru skuldlausar þegar löndin urðu sjálfstæð. Nú er bólan sprungin og komið að skuldadögum. Lán streyma ekki lengur til Eystrasaltslanda frá sænskum bönkum, til Ungverjalands frá austurrískum bönkum, eða til Íslands frá Bretlandi og Hollandi. Atvinnuleysi eykst og stjórnvöld skera niður útgjöld til heilbrigðis- og menntamála. Í kjölfarið fer efnahagslegur samdráttur og meðfylgjandi neikvæð eignastaða fjölda fyrirtækja og heimila.

            Óvægnar niðurskurðaráætlanir voru algengar í löndum þriðja heims frá 8. til 10. áratugar síðustu aldar, en evrópsk lýðræðisríki hafa takmarkað þolgæði gagnvart slíku verklagi. Eins og málum er nú háttað eru fjölskyldur að missa húsnæði sitt og fólksflutningar úr landi eru vaxandi. Þetta voru ekki fyrirheit nýfrjálshyggjunnar.

            Þjóðir spyrja ekki bara hvort greiða eigi skuldir, heldur líka - eins og á Íslandi - hvort hægt sé að greiða þær. Ef það er ekki hægt, þá leiðir tilraun til að greiða þær einungis til frekari efnahagssamdráttar og hindrar lífvænlega þróun hagkerfisins.

            Munu Bretland og Holland samþykkja skilyrði Íslands? Keynes varaði við því að tilraun til að knýja fram erlenda skuldagreiðslu umfram greiðslugetu krefðist stjórnarfars á sviði fjárlaga og fjármála sem er þjakandi og óvægið og gæti hvatt til þjóðernissinnaðra viðbragða til að losna undan skuldakröfum erlendra þjóða.  Þetta gerðist á þriðja áratug 20. aldar þegar þýzka hagkerfið var kollkeyrt af harðri hugmyndafræði um ósnertanleika skulda.

            Málið varðar praktíska meginreglu: skuld sem er ekki hægt að greiða verður ekki greidd. Spurningin er einungis hvernig slíkar skuldir verða ekki greiddar. Verða þær afskrifaðar að miklu leyti? Eða verður Íslandi, Lettlandi og öðrum skuldsettum löndum steypt í örbirgð til að merja út afgang í tilraun til að komast hjá vanskilum?

            Síðarnefndi valkosturinn getur knúið skuldsett lönd til stefnubreytingar. Eva Joly, franski saksóknarinn sem aðstoðar við rannsókn á íslenzka bankahruninu, hefur varað við því að svo gæti farið að Ísland stæði uppi með náttúruauðlindir og mikilvæga staðsetningu sína: „Rússlandi gæti til dæmis fundist það áhugavert." Kjósendur í löndum sem losnuðu undan stjórn Sovétríkjanna gerast æ meira afhuga Evrópu vegna eyðileggjandi hagstjórnarstefnu sem nýtur stuðnings ESB.

            Eitthvað verður undan að láta. Mun ósveigjanleg hugmyndafræði víkja fyrir efnahagslegum staðreyndum, eða fer það á hinn veginn?

 

Höfundur er hagfræðiprófessor við University of Missouri