„Það glittir bara í löngutöng“

- Brauðmolum kastað til lýðsins

• Samkomulag án aðkomu lántakenda er marklaust
• Krafa um sanngjarna skiptingu byrða
• Vörn fyrir öll sparnaðarform, ekki bara sum
• Mesta eignaupptaka Íslandssögunnar í sjónmáli
• Lýst eftir betri lánakjörum ekki lengingu á því sama
• Bankakerfið fellur, ef gjaldþrotaleiðin verður farin

Hagsmunasamtök heimilanna mótmæla harðlega þeirri ákvörðun stjórnvalda og fjármálafyrirtækja að sniðganga með öllu sanngjarnar og hóflegar tillögur samtakanna um leiðréttingu gengis- og verðtryggðra fasteignalána.  Að sama skapi mótmæla samtökin þeim ólýðræðislegu vinnubrögðum sem liggja til grundvallar samkomulagi stjórnvalda og fjármálafyrirtækja.  Í fréttatilkynningu frá viðskiptaráðuneytinu má lesa að ráðuneytið og lánveitendur hafi gert með sér samkomulag um að tryggja greiðslujöfnun gengistryggðra fasteignaveðlána einstaklinga.  Hagsmunasamtök heimilanna vekja sérstaka athygli á að ekkert samráð virðist hafa verið haft við neytendur vegna málsins.  Slíkt er með öllu óásættanlegt og ber merki um einstakan valdhroka og einbeittan brotavilja gagnvart þjóð sem er ætlað að bera mjög þungar byrðar á næstu árum.  Svona samkomulag er marklaust án aðkomu allra hagsmunaaðila.

Sanngjörn skipti

Í ræðu á Austurvelli þann 17. janúar 2009 sagði núverandi viðskiptaráðherra:  „Fjölmörg heimili og fyrirtæki eiga eftir að ganga í gegnum erfiða og þungbæra fjárhagslega endurskipulagningu.  Ríkið þarf að skera niður og hækka skatta.  Þetta eru ekki skemmtileg verkefni.  Það er hins vegar ekkert sem fyrir liggur sem er óviðráðanlegt.  Því fer raunar fjarri.  Byrðarnar verða þungar um tíma en ef þeim er skipt á sanngjarnan hátt þá verða þær engum óbærilegar.“

Hagsmunasamtök heimilanna hafa lagt það til að lánveitendur og lántakendur skipti með sér þeim kostnaði sem til hefur fallið vegna efnahagskreppunnar.  Með því að velja greiðslujöfnun og hafna almennri leiðréttingu hafa stjórnvöld eingöngu ákveðið að lengja í hengingarólinni.  Heimilin eiga að halda áfram að setja stærstan hluta tekna sinna inn í greiðslur af lánum.  Þau skulu blóðmjólkuð.  Þegar því er lokið, munu lánastofnanir geta gengið að fasteignum heimilanna.  Samtökin óttast að næsta skref stjórnvalda verði að gera lánastofnunum auðveldara að stofna eignarhaldsfélög sem taka við íbúðum eftir nauðungarsölu, í þeim tilgangi að leigja út íbúðir til að hámarka arð af eignanáminu.

„Að mati ríkisstjórnarinnar er þetta ábyrg leið þar sem hún bæði kemur til móts við þarfir lántaka og hefur þann augljósa kost að hún stefnir ekki nýja íslenska fjármálakerfinu í hættu“, segir viðskiptaráðherra um málið í frétt sem birt var á Vísi þann 9. apríl 2009. http://visir.is/article/20090409/FRETTIR01/274442683

Hagsmunasamtök heimilanna sjá sig knúin til að vara við slíkum þankagangi.  Þessar aðgerðir eru fyrst og fremst miðaðar að þörfum lánveitenda, enda lántakendur ekki spurðir álits.  Samtökin telja knýjandi þörf fyrir róttækari aðgerðir til að sporna við keðjuverkandi, neikvæðum áhrifum kreppunnar.  Greiðslujöfnun íbúðalána er eins og að setja plástur á fótbrot.  Samtökin spyrja hvort það sé forsvaranlegt að stefna íslenskum heimilum í hættu á kostnað hins nýja íslenska fjármálakerfis, sem virðist grunsamlega líkt því sem fyrir var.  Er það virkilega ætlun stjórnvalda að fjármagna uppbyggingu bankakerfisins með fasteignum heimilanna og tekjum þeirra um langa framtíð?

Krafa um réttlæti og jafnræði

Þarfir lántakenda snúast ekki síst um réttlæti og að jafnræðis sé gætt.  Fram hefur komið, að með setningu neyðarlaganna hafi innstæður verið tryggðar umfram það sem bar lögum samkvæmt.  Einnig að komið var til móts við þá sem áttu sparifé sem tapaðist í peningamarkaðssjóðum.  Spyrja má um kostnað í því samhengi (800 milljarðar hafa verið tilgreindir).  Með þessu móti var gert upp á milli sparnaðarleiða, þar sem þeir sem settu sparifé sitt í fasteign, hlutabréf og lífeyrissjóði horfa á það ýmist brenna upp á verðbólgubáli eða vegna eignartaps tengt hruni bankanna.  Samtökunum finnst einkennilegt að taka eina eða tvær sparnaðarleiðir út úr og veita þeim vernd umfram aðrar leiðir.  Minna má á að ráðgjöf banka í húsnæðismálum síðustu árin snerist í miklu mæli um að vísa lántakendum í áhættusamar lánveitingar í formi gengistryggðra lána á þeirri forsendu að gengið væri stöðugt.  Jafnvel var vísað í hagspár greiningadeilda þessara sömu banka sem ekki bara höfðu birt kolrangar spár, heldur einnig spár sem gátu ekki staðist í ljósi vitneskju sem síðar hefur komið fram.  Ekki er hægt að túlka þessar spár í dag á annan hátt en afbökun á staðreyndum eða blekkingar.  Sem afleiðing af því stóðust verðbólguforsendur við lántöku ekki.  Þetta var allt vegna þess að bankarnir, eigendur þeirra og stjórnendur höfðu, viljandi eða þvingaðir, tekið stöðu gegn krónunni og stuðluðu með því að hækkun höfuðstóls lána, bæði gengis- og verðtryggðra.

Með samkomulagi viðskiptaráðuneytisins og fjármálafyrirtækja er ábyrgð lánastofnana á því ástandi sem hér hefur skapast í raun að engu gerð og svik þeirra við heimili landsmanna samþykkt af ríkisstjórninni.  Hagsmunasamtök heimilanna líta á þennan gjörning sem stríðsyfirlýsingu lánastofnana og stjórnvalda gegn heimilum. Engar leiðréttingar eiga að fara fram, enginn tekur raunverulega ábyrgð.  Svona aðgerðir hefðu líklegast gert mikið gagn fyrir ári eða þess vegna átta mánuðum, en í dag virka þær sem salt í sárið.  Úrræðin eru lausnir fyrir lánastofnanir, ekki lántakendur.  Hvergi er gerð tilraun til að létta á vaxtabyrði, draga til baka hækkanir sem lánastofnanir bera ábyrgð á eða leiðrétta vegna ranglegra tekinna verðbóta.  Lausnirnar eru ekki til að létta heildargreiðslubyrði, heldur til að þyngja þær.  Hvergi er gerð hin minnsta tilraun til að bera fram réttlæti í orði eða verki.  Allar lausnirnar lúta að því að styrkja skuldahlekkina, auka byrðarnar.

Sáttarhöndin ekki sjáanleg

Samtökin vilja rifja upp orð Gylfa Magnússonar, núverandi viðskiptaráðherra, í ræðu á Austurvelli þann 17. janúar 2009:
„Sú hugmyndafræði sem kom okkur í núverandi stöðu er andlega gjaldþrota.  Þeir sem fóru fyrir henni þurfa að víkja strax af sviðinu og láta öðrum eftir uppbygginguna. Hvort sem þeir eru í stjórnmálum, stjórnkerfinu, fyrirtækjarekstri, fara fyrir hagsmunasamtökum eða voru bara í klappliðinu. Fyrsta skrefið til fyrirgefningar er að þetta fólk rétti fram sáttahönd og axli ábyrgð með því að víkja. Því miður hefur lítið sést til þeirrar sáttahandar enn þá. Það glittir bara í löngutöng.“

Það er dapurleg staðreynd að einmitt sá aðili sem viðhafði ofangreind orð skuli nú standa í fylkingarbrjósti þeirra afla sem hafa í hyggju að standa fyrir mestu eignaupptöku Íslandssögunnar.  Eignaupptöku, sem á að standa undir hinu "nýja" fjármálakerfi, eftir að það "gamla" hafði sólundað öllu fé sem því var treyst fyrir og er í raun fullkomlega gjaldþrota og gott betur. Við höfum séð löngutöngina, en hvar er sáttarhöndin?   

Heimilin njóti betri kjara

Hagsmunasamtök heimilanna skora á lánastofnanir að bjóða ný lán með hagkvæmari kjörum en þeim sem fyrir eru.  Samtökin skora jafnframt á lánastofnanir að taka án undanbragða á sig að minnsta kosti jafnar byrðar varðandi verðtryggð lán á móti lántakendum afturvirkt til 1. janúar 2008.  Svigrúmið er fyrir hendi hjá flestum aðilum.  Samkvæmt upplýsingum frá skilanefndum gömlu bankanna er ætlunin að leggja nýjum afsprengjum þeirra til ríflega 3.300 milljarða "afslátt" af innlendum lánasöfnum.  Hvers konar siðferði er að taka við miklum afslætti frá lánadrottnum en ætla ekki að skila honum til lántakenda?  Samkvæmt dómi hæstaréttar bar verktaka að láta viðskiptavin njóta afsláttar sem hann fékk hjá birga.  Ætli þessi dómur sé fordæmisgefandi? 

Komi lánastofnanir ekki til móts við heimilin í landinu með því að létta á skuldabyrði þeirra og heildargreiðslubyrði, þá sjá samtökin ekki að það þjóni nokkrum tilgangi að fólk haldi áfram að borga af skuldum sínum. Það er val hvers og eins hvaða ákvörðun hann tekur, en samtökin spyrja: Hve marga þarf, sem hætta að greiða, til að opna augu fjármálafyrirtækja fyrir því að þau þurfa líka að færa fórnir?

Brauðmolar ríkisstjórnarinnar

Frá hruni bankanna hafa þær tvær ríkisstjórnir, sem með völd hafa farið, vissulega gert ýmislegt í þeim tilgangi að létta undir með heimilunum.  Samkvæmt bestu manna útreikningum eru áhrif þessara aðgerða minniháttar og kostnaður ríkissjóðs nær enginn.  Vissulega leggjast öll útgjöld ríkissjóðs á endanum á skattgreiðendur, en fyrr má nú vera sparðatíningur.  Á sama tíma og allt að 600 milljarðar eru settir í að verja innistæður og yfir 200 milljörðum er bætt í peningasjóði, er 2 milljörðum beint til heimilanna í formi aukinna vaxtabóta.  Nú til að bíta skömmina úr nálinni, þá leggur meirihluti efnahags- og skattanefndar til að meðan vaxtabætur til tekjulágra hækki um allt að 30%, þá hækki vaxtabætur hjóna, sem hafa milli 8 og 12 milljónir í árstekjum, um allt að 500%. Við höfum séð brauðmolana, en bíðum eftir raunverulegum úrræðum.

Málssókn til varnar heimilunum

Innan Hagsmunasamtaka heimilanna hefur myndast hópur fólks sem er að undirbúa málssókn  til varnar heimilum þess.  Samtökin hvetja þá sem vilja taka þátt í slíkri málssókn eða leggja henni lið að setja sig í samband við samtökin með því að senda tölvupóst á [e-mail]. Hagsmunasamtök heimilanna vilja standa vörð um þau sjálfsögðu mannréttindi að eiga öruggt skjól gegn ofríki fjármálastofnana. Í því sambandi minna samtökin á eftirfarandi greinar úr Mannréttindasáttmála Sameinuðu þjóðanna:

4. grein.
Engan mann skal hneppa í þrældóm né nauðungarvinnu. Þrælahald og þrælaverzlun, hverju nafni sem nefnist, skulu bönnuð.

17. grein.
1.     Hverjum manni skal heimilt að eiga eignir, einum sér eða í félagi við aðra.
2.     Engan má eftir geðþótta svipta eign sinni.

25. grein.
1.     Hver maður á kröfu til lífskjara, sem nauðsynleg eru til verndar heilsu og vellíðan hans sjálfs og fjölskyldu hans. Telst þar til matur, klæðnaður, húsnæði, læknishjálp og nauðsynleg félagshjálp, svo og réttindi til öryggis gegn atvinnuleysi, veikindum, örorku, fyrirvinnumissi, elli eða öðrum áföllum, sem skorti valda og hann getur ekki við gert.
2.     Mæðrum og börnum ber sérstök vernd og aðstoð. Öll börn, skilgetin sem óskilgetin, skulu njóta sömu félagsverndar.

Breytinga þörf, ef ekki á illa að fara

Verði ekki breyting á stefnu stjórnvalda og viðhorfi fjármálastofnana, mun sverfa til stáls.  Hagsmunasamtök heimilanna munu ekki sitja hjá hljóðalaust og horfa á þjóðfélagið sökkva niður í botnlaust skuldafenið.  Samtökin munu ekki sætta sig við að fasteignir heimilanna og fyrirtækin í landinu verði notuð til að fjármagna bankakerfið.  Samtökin krefjast þess að stjórnvöld taki tillit til heimilanna og atvinnulífsins.  Samtökin krefjast þess að fjármálafyrirtæki komi til móts við heimilin og atvinnulífið með raunhæfum úrræðum fyrir lántakendur, en ekki leiðum sem henta bara fjármálafyrirtækjunum.  Meðan bankakerfið sogar til sín allt laust fjármagn blæðir heimilunum og atvinnulífinu út.  Það endar með ekki nema á einn veg.  Bankakerfið fer aftur í þrot.

Það eru hagsmunir allra, að fjármálafyrirtækin axli ábyrgð á sínum hluta af hruni hagkerfisins.  Það er ekki gert með því að ganga fram af hörku gegn heimilunum og atvinnulífinu.  Það er ekki gert með því að bjóða bara lausnir sem soga sífellt stærri hlut af ráðstöfunartekjum heimila og atvinnulífs til sína. Nei, það er gert með því að koma til móts við heimilin og atvinnulífið og færa niður vexti og höfuðstól lána.  Og ekki síður með því að færa niður ósanngjarnar og ofteknar verðbætur frá 1. janúar 2008 og leiðrétta höfuðstól gengistryggðra lána miðað við sömu dagsetningu. 

Hagsmunasamtök heimilanna
Páskadag, 12. apríl 2009

Athugasemdir

[Hólmfríður Bjarnadóttir, 13.4.2009 kl. 00:10]

Ef ég ætti fasteign væri ég meira en tilbúin að taka þátt í svona málssókn. HH eru BRÁÐNAUÐSYNLEG hagsmunasamtök og frábært að þau séu orðin eins öflug og raun ber vitni

[Helga Þórðardóttir, 13.4.2009 kl. 00:18]

Sæll Þórður,

mjög góður pistill hjá þér. Ég er sammála þér. Þessu verður að breyta, það verður að koma í veg fyrir að einstaklingar sem hafa verið í skilum alla tíð verði gerðir að vanskilamönnum. Vanskilamenn vegna rangrar hegðunar annara. Það er sorglegt að Ríkisstjórn sem telur sig berjast fyrir hinn almenna þegn skuli ekki standa sig betur. Mannréttindabrot hafa verið ástunduð af síðustu Ríkisstjórnum gagnvart sjómönnum. Rödd okkar í Frjálslynda flokknum hefur mátt síns lítið enn þá. Því er spurningin hvort þingmenn séu einnig reiðubúnir að brjóta mannréttindi á húseigendum.  

Stefna okkar er að afnema verðtrygginguna og einnig að berjast gegn mannréttindabrotum. Því mun ég berjast með ykkur, hagsmunirnir eru það miklir að ekki er hægt að sitja hjá.

[Jakobína Ingunn Ólafsdóttir, 13.4.2009 kl. 00:47]

Takk fyrir pistilinn Þórður. Það hlítur að vera hagur allra að finna lausn sem gerir fólki kleyft að komast í gegn um þetta án þess að lenda í skuldaánauð. Það þarf að fara að hugsa meira um fólkið í landinu og minna um fjármálakerfið.

[Svanur Sigurbjörnsson, 13.4.2009 kl. 01:12]

Þú fjármálafyrirtæki (bankarnir) sem vísað er í hér í yfirlýsingu HH eru nú í eigu ríkisins þannig að það er ekki um að ræða að þeim verðir frekar refsað.  Þau fóru á hausinn!  Það sem um ræðir er að ríkið gefur einstaklingum (heimilunum) aðlögun til að komast yfir hjalla erfiðleika með þessum aðgerðum.  Ekki er víst að þær dugi öllum, en það er ekki hægt að setja fjármálakerfið á hausinn á nýjan leik með því að gefa eftir stóran hluta af útistandandi skuldum.  Fólkið er ríkið og það þarf að taka sína ábyrgð líka.  Við erum að tala um myntkörfulánin hér og það var öllum ljóst sem kærðu sig um að vita það, að þeim fylgdi áhætta.  Ég tók myntkörfulán árið 2005 og þá voru mér gerðar ljósar áhætturnar af húsnæðislánadeild Landsbankans.  Ríkið getur aðeins gengið ákveðið langt til að afskrifa skuldir.  Kannski mætti ganga lengra en ég hef traust á Gylfa viðskiptaráðherra.

[Marinó G. Njálsson, 13.4.2009 kl. 01:34]

Svanur, þú átt við að eitthvað megi gera.  Það getur verið að fólki hafi verið gerð grein fyrir áhættu af gengistyrggðum lánum, en í mínu tilfelli var talað um gengisvísitölu upp á 125 - 130, ekki 230 - 250.  Á þessu er mikill munur.

Annars er Þórður ekki höfundur pistilsins heldur er þetta yfirlýsing frá Hagsmunasamtökum heimilanna og stjórnarmenn komu allir meira og minna að samningu hennar.

[Þorsteinn Valur Baldvinsson, 13.4.2009 kl. 01:35]

Það verður að horfast í augu við þá stöðu sem upp er komin og endurskipuleggja fjármögnun heimilanna til samræmis við greiðslugetu fólks.

Sum lán er hægt að lengja og skilmálabreyta en í sumum tilfellum verður að afskrifa hluta lána til að ekki komi til fjöldagjaldþrota og upplausnar.

Lykilatriði tel ég samt vera að banna verðtryggingu á lánum til íbúðarkaupa.

[Ægir Óskar Hallgrímsson, 13.4.2009 kl. 11:06]

En lítum bara á staðreynd málsins, átti ekki að slá skjaldborg um heimilin í landinu, ég kannski er svona blindur, en hvar er þessi skjaldborg sem um var talað, er það bann við nektardansstöðum, ja ef svo sé þá fæ ég ekki mikið úr þeim bita, en meirihluti landsmanna vill þetta víst.

[Valgeir Matthías Pálsson (IP-tala skráð) 13.4.2009 kl. 20:59]

Takk fyrir góðar færslur Þórður minn.

Þetta eru flottar og vel fram settar hugmyndir hjá ykkur og þú stendur þig vel í blogg skrifum þínum. Takk fyrir gott blogg og góða baráttu til handa heimilinum í landinu.

Með bestu kveðju.

Gangi ykkur vel.

Valgeir M.

[Adda Þorbjörg Sigurjónsdóttir, 13.4.2009 kl. 21:02]

Samfylkingarmenn tala ítrekað um að fjármálakerfið fari á hausinn við flatann niðurskurð en það er alrangt. Hið sanna er að líklegra er en hitt að það muni ganga betur að ná í fjármagn með því að fara í alhliða niðurskurð. Með þeim hætti er trúlegt að náist að innheimta um 70% skuldanna í stað 50%. Ég ráðlegg Svani t.d. að lesa skýrslu Tryggva Þórs um þetta mál.

Hitt stendur upp úr að það þarf að gera eitthvað róttækt strax, því með hverjum deginum verður erfiðara að koma í veg fyrir stórslys. Skjaldborgin er hvergi sjáanleg en fremst í forgangsröðinni er málþóf um stjórnarskrárbreytingar. Samfylkingin harðneytar niðurfellingu skulda og VG stendur í vegi fyrir þúsundum starfa vegna Helguvíkur. Það virðast allir stjórnmálamenn vera úr sambandi við umhverfi sitt.

[Magnús Sigurðsson, 13.4.2009 kl. 23:00]

Heimilin ættu að verja sig með því að hætta að greiða af húsnæðislánunum ef mánaðargreiðslur eru orðnar verulega hærri en t.d. markaðsleiga.

Eins ættu þau að steinhætta að borga af lánunum ef skuldin eru yfir50% í húsnæðinu , það er vonlaust að það náist að kljúfa dæmið.  Betra er að nýta frest á nauðungaruppboðum til 31. október og búa frítt í húsnæðinu á meðan.  Allar líkur eru á bankinn kom þá til með að ganga á eftir heimilunum með grasið í skónum og grátbiðja þau um að vera áfram í húsunum gegn vægu gjaldi, þó það væri ekki til annars en að fá kostun á kyndingu.  Það verða 10 - 20 þús íbúðir umfram eftirspurn innan árs ef fer sem horfir.